Mula noong unang linggo ng Marso hanggang nitong Hulyo, naranasan ng maraming kostumer ng pribadong water concessionaires na Manila Water at Maynilad ang sabay-sabay na pagkawala ng suplay ng tubig sa lugar na kanilang sineserbisyuhan sa Metro Manila at Rizal.

Noong una, hindi maipaliwanag ng Manila Water kundi ang biglaang pagbaba ng reserbang tubig sa La Mesa Dam kung saan sila kumukuha ng tubig. Kalauna’y isinisi nila ito sa penomenong El Nino pero pinabulaanan ito ng Philippine Atmospheric, Geophysical and Astronomical Services Administration (Pagasa) nang sabihin nitong wala pang nararamdamang epekto ng El Nino dito sa Luzon.

Mula nang isinapribado ang serbisyo sa tubig, wala nang kooperatiba o pampublikong kontrol sa tubig ang buong Kamaynilaan. Gayundin, ang mga kooperatiba ng tubig sa mga probinsiya ay sumasailalim na rin sa pribatisasyon na nagdudulot ng dagdag-pasakit sa ating kababayan. Ang kalakhang larawan ng serbisyo sa tubig sa buong bansa’y patungo sa pribatisasyon.

Halimbawa na rito ang PrimeWater na pagmamay-ari ng mga Villar na pumapasok ngayon sa mga probinsiya ng Bulacan at Bataan. Kung dati-rati raw ay libre ang tubig sa Samal, Bataan. Ngayon, pinagbabayad sila ng PrimeWater. Mas nagmahal din ang singil sa tubig ng mga taga-San Jose del Monte, Bulacan mula nang magkaroon ng joint venture projects ang lokal na water district at Prime Water.

Ang tubig ay isang natural na rekurso na dapat ay may access ang lahat ng mga mamamayan. Mas madaling mamamatay ang isang tao dahil sa uhaw kaysa sa gutom. Kaya hindi tamang nasa kamay ng mga pribadong korporasyon gaya ng Manila Water at Maynilad ang isang batayang pangangailangan gaya ng tubig.

Isinapribadong tubig

Panahon ng panunungkulan ni Pang. Fidel Ramos nang magkaroon ng malawakang krisis sa tubig ng taong 1997.

Bilang tugon, pinagutos niyang isapribado ang serbisyo sa tubig ng Metropolitan Waterworks and Sewerage System (MWSS) upang magkaroon umano ng mas mura at mas mahusay na serbisyo sa mga konsiyumer sa Metro Manila. Bahagi ito ng bungkos ng neoliberal na mga patakaran na ipinatupad ng rehimeng Ramos. Hinati ang serbisyo sa tubig ng MWSS sa West Zone (Maynilad) at East Zone (Manila Water).

May mandato ang MWSS na tiyaking tuluytuloy at sapat na suplay at distribusyon ng malinis na tubig para sa mga kabahayan at iba pang paggagamitan nito at ang maayos na operasyon at pagpapanatili ng sewerage system bilang esensiyal na bahagi ng pampublikong serbisyo dahil isa itong mahalagang bahagi ng kalusugan at kaligtasan ng publiko (Republic Act No. 6234).

Samantalang ang mga concessionaire o mga kompanya ng tubig tulad ng Manila Water ay may obligasyon na tuluytuloy ang suplay ng tubig sa mga sakop nitong lugar.

Walang habas na taas-singil

Sa loob ng 22 taon, nakita at naramdaman ng mga mamamayan ang kabiguan ng pribatisasyon sa tubig. Nagdulot ng mahal at overpriced na tubig na nagresulta ng mas malaking kita ang mga kompanya. Ang singil sa tubig sa Metro Manila ay pumapangalawa sa may pinakamataas na presyo sa Southeast Asia.

Ang singil ng Manila Water ay tumaas nang 879 porsiyento at ang Maynilad ay 574 porsiyento sa mga kostumer nito simula ng pribatisasyon sa tubig noong 1997 hanggang Enero 2019. Apat hanggang anim na beses na mas mataas kumpara sa inflation rate sa parehong panahon.

Sa nakaraang sampung taon (2007-2017), lumaki ang kita ng Manila Water nang 137 porsiyento (P 2.4-Bilyon to P 5.7-B) at ang Maynilad nang 444 porsiyento (P 1.3-B – P 6.8-B). Nag-triple ang kita ng Manila Water mula P 6.1-B noong 2017 sa P 6.6-B ng 2018 (179 porsiyento), ayon sa Ibon Foundation.

Protesta ng Bayan Muna sa MWSS. Contributed Photo

Hindi sapat, hindi epektibo

Nasa plano ng water companies na magpalawak pa ng kanilang serbisyo sa pamamagitan ng dagdag na mga istruktura at mga pipelaying projects.

Pero pinangangambahan ng mga kritiko nito na hindi ito napakinabangan ng mga konsiyumer. Naka-konsentra kasi ang mga proyektong ito sa commercial areas. Sa mga residential areas naman, kadalasa’y palpak kaya’t mahina at/o madalang pa rin ang suplay ng tubig. Samantala, ang gastos sa mga proyektong ito’y inaashaang dagdag-bayarin na ipinapasa sa mga konsiyumer, bukod pa sa corporate taxes na dapat sana ay responsabilidad na ng korporasyon.

Ang mga dagdag imprastraktura ay naglalayon ng mas malaki pang kita at hindi ng mas maayos na serbisyo. May sapat na suplay ng tubig para sa lahat, pero nasa kamay ng mga korporasyon na may ultimong motibo ng pagkamal ng kita kaysa sa iparating ang serbisyo sa lahat ng nangangailangan sa pamamagitan ng pagpapaunlad ng mga imprastraktura.

MWSS: Walang pangil

Dahil sa pribatisasyon, nawalan ng kontrol ang gobyerno sa dapat sanang pampublikong serbisyo dahil ang mandato ng MWSS ay regulasyon lang. Pero kahit ito’y hindi nagagampanan para sa kapakanan ng mga mamamayan.

May pananagutan ang gobyerno at MWSS sa nagaganap na krisis at kapalpakan sa serbisyo sa tubig ng mga kompanya mula nang ipatupad nito ang pribatisasyon sa serbisyong tubig na isa sa pinakamahalagang pangangailangan at karapatan ng tao.

Ang regulatory function ng MWSS ay hindi nito lubos na nagagawa at wala itong ngipin na bigyan ng kaukulang multa at parusa ang mga water companies sa tuwing may nilalabag ang mga ito. Madalas nitong dahilan ay “wala silang magagawa” at mala-parrot pa na gumagaya sa dahilan ng mga kompanya sa tuwing may nakaambang pagtataas ng singil. Nawawala ang masusing pagkilatis ng MWSS regulatory board kung makatarungan nga ba ang paniningil ng mga kompanya at kung may nilalabag ito sa batas at sa tungkulin nitong serbisyo sa mga tao.

Bumabangga ang interes ng malawak na mga mamamayan para sa pampublikong gamit ng tubig sa interes ng iilang pribadong korporasyon. Halimbawa rito ang pagpapauna na magkaroon ng tubig ang mga golf courses, mga malls at iba pang malalaki at pribadong establisyemento kumpara sa mga kabahayan at mga ospital. Ito ay dahil sa mas mataas ang singil sa mga commercial establishments kumpara sa mga residential areas.

Konsultasyon daw?

Nagpopostura ring spokesperson at tagapagtanggol ng mga pribadong kompanya ng tubig ang MWSS dahil sa hindi nito lubusang ibinubukas sa publiko ang mga kasunduan at mga dahilan ng pagtataas ng singil ng mga ito.

Ang mga public consultation sa tuwing nagtataas ng singil ang mga kompanya ng tubig ay bilang “token” o mekanikal na pagsunod lamang sa proseso, at hindi para dinggin ng MWSS ang mga hinaing at daing ng mga konsiyumer. Karaniwang sa mga konsultasyong ito ay limitado at pili ang mga ibinabahaging impormasyon.

Sa nakaraang pagdinig sa Senado hinggil sa naganap na “krisis” sa tubig, tila minamaliit lamang ng MWSS ang pagbibigay ng karampatang parusa sa Manila Water sa perwisyong idinulot nito dahil ang pag-iisipan pa raw nila ang kanilang hakbang na desisyon.

Nalaman natin na ang San Miguel Corporation ay may allotment din ng supply ng tubig sa Angat Dam bukod sa Maynilad at Manila Water. Ibig sabihin, pinaghati-hatian ng mga korporasyong ito ang rekurso sa tubig. Hindi natin alam kung sino pa ang ibang korporasyon na binigyang karapatan ng gobyerno sa ating rekursong tubig para inegosyo.

Mapa ng mga dam na pinagmumulan ng tubig sa Kamaynilaan, at ang planong Kaliwa Dam.

Pagpasok ng mga dayuhan

Isa ngayon sa inilalako ng administrasyong Duterte ang pagtatayo ng mga dam upang matugunan ang krisis sa tubig. Kabilang dito ang Kaliwa Dam, Laiban Dam at ang Chico Pump Irrigation Project. Ang mga proyektong ito’y hawak ng gobyerno ng China bilang bahagi ng kanilang official development assistance (ODA), na sa esensiya’y utang na may malaking interes.

Mula sa konstruksiyon hanggang sa operasyon ng mga dam na ito ay nakapailalim sa kontrol ng China. Kahit ang malaking bilang ng mga gagawa ng mga ito ay magmumula sa Tsina.

Higit 14,000 pamilya, karamihan’y katutubo (Dumagat, Remontado, at mga Kalinga-Bontoc na katutubo) ang mapapalayas sa kanilang mga lupain. Nilabag din ng gobyerno ang karapatan ng mga katutubo dahil hindi sila kinonsulta kung gusto ba nilang ipatayo ang dam sa kanilang lupain. Basta-basta na lamang silang papalayasin kung sakaling matuloy ang pagpapatayo nito.

Pumapasok din sa larawan ang Japan na may mas mababang interes na pautang kumpara sa Tsina at mas lowimpact sa kalikasan at sa mga komunidad na nakapaligid.

Lantad sa pag-aaral

Marami ang ebidensiya at siyentipikong pag-aaral hinggil sa masamang epekto ng pagsasapribado ng serbisyo sa tubig at ang worldwide trend na muling pagbabalik sa publiko ng kontrol nito.

Pero sa kabila nito, ang kasalukuyang sistema sa pamumuno ngayon ng rehimeng Duterte’y pilit pa ring isinusulong ang polisiya ng pribatisasyon at dagdag pa ang pagbebenta sa mga dayuhang kompanya ng ating mga pinagkukunan ng tubig. Si Duterte ngayon ang pangunahing bentador ng mga teritoryo at likas-yaman ng ating bansa sa malalaki at dayuhang kapitalista, ahente ng mga neoliberal na mga polisiya na ipinapataw ng mga kapitalistang bansa.

Mabilis siyang tumutugon sa mga utos ng kaniyang mga dayuhang amo pero manhid at inutil sa mga hinaing ng mga mamamayan.

Panawagan

Kagyat na ipinanawagan ngayon ang pagsingil sa MWSS at water concessionaires sa palpak na serbisyo nito.

Ayon sa mga grupong katulad ng Gabriela na nagkakampanya hinggil sa krisis ng tubig, hindi umano dapat maningil ng kahit piso ang Manila Water para sa buwan ng Marso dahil lumalabas na wala at palpak ang serbisyo nito. Sila ang dapat magbayad sa perwisyong kanilang idinulot.

Nananawagan din silang itulak ang MWSS na tuparin ang mandato nito at panagutin ang Manila Water at Maynilad sa hindi nila pagtupad sa kanilang obligasyon. Hindi umano dapat singilin ang mga konsiyumer sa serbisyong hindi naman nila napakinabangan. Labag sa karapatang-tao ang ipagkait ang tubig na isa dapat na pampublikong pagmamayari.

Ipinapanawagan naman ng Ibon Foundation at Water for People Network na itulak ang MWSS na pumanig sa interes ng mga konsiyumer at ng nakararaming publiko, at tupdin ang tungkulin nitong bantayan at kontrolin ang mga water concessionaire upang maobliga silang gawin ang kanilang responsabilidad sa mga konsiyumer.

Pinatutulan din nila ang anumang dayuhang panghihimasok sa pampublikong tubig. Nais nilang itulak ang gobyerno na muling ibalik sa publiko ang kontrol at regulasyon sa tubig, wakasan ang pribatisasyon. Sa buong mundo, nakita na umano ang pagkabigo ng pribatisasyon sa tubig. 230 siyudad sa 37 bansa na ang muling ibinalik sa publiko at sa ilalim ng kontrol ng gobyerno ang serbisyo sa tubig, at itinakwil ang pribatisasyon.

Walang maayos na serbisyo sa tao kung ang nangunguna sa interes ng mga kompanya ay magkamal ng mas malaking tubo.

Iba pang panawagan

Ayon pa sa Gabriela, kailangang manawagan ng imbestigasyon ukol sa buong negosyong tubig upang malaman natin kung sinusino pang mga korporasyon ang pinayagang magnegosyo sa rekursong tubig. Kailangan ding singilin ang gobyernong Duterte sa pagpapaubaya umano ng pagpapaunlad ng pampublikong serbisyo sa tubig sa mga korporasyon at dayuhang mamumuhunan.

Kasama ang naturang grupo at iba pa sa nananawagang muling ipagpatuloy ang usapang pangkapayapaan upang maitulak ang Comprehensive Agreement on Social and Economic Reforms (Caser) na siyang magtitiyak ng pambansang industriyalisasyon at magtutulak na mapasakamay ng gobyerno ang mga pampubloikong serbisyo sa tubig, kuryente, transportasyon, at iba pa.

Sa kahuli-hulihan, hindi ito usapin lang ng pagkairesponsable ng Manila Water at Maynilad sa kanilang mga kostumer.

Usapin din ito, ayon sa mga grupo, ng pag-abandona ng gobyerno sa tungkulin nitong tugunan ang mga batayang pangangailangan ng mga mamamayan. Usapin din ito ng patuloy na pagpapatupad ng neolioberal na mga patakaran na nagsisiguro ng kita sa mga sabwatan ng dayuhan at malalaking korporasyon.

Naghain kamakailan ang blokeng Makabayan ng panibagong panukalang batas laban sa ‘endo’ (end-of-contract, o kontraktuwalisasyon) sa Kamara de Representantes. Tinaguriang “Proworker and Stronger Security of Tenure Bill,” layunin nitong tuluyang wakasan ang “labor-only contracting” na kalakaran sa pag-eempleyo sa bansa.

“Habang pinoprotektehan ni Duterte ang ‘seguridad ng kapital,’ ang mga manggagawa at kanilang mga representatibo dito sa kongreso ay patuloy na lalaban para ipagtanggol ang mga karapatan sa paggawa. Di nila ganun kadali mae-endo ang ating laban para tapusin ang kontraktwalisasyon,” ani Bayan Muna Rep. Ferdinand Gaite.

Sinuportahan din ng mga grupo ng manggagawa ang panukalang batas ng Makabayan. Ayon kay Elmer “Bong” Labog, tagapangulo ng Kilusang Mayo Uno, “panahon na para ang mga labor groups na magkaisa para sa isang pagsasabatas na totoong magwawakas sa lahat ng porma ng kontraktuwal na paggawa. Ito ang SOT bill na puwede namin suportahan.”

Ayon pa kay Rep. Gaite, hindi nila papayagan ang kagustuhan ni Pangulong Duterte na magpasa ang Kamara ng mas malabnaw at maka-negosyanteng Endo Bill.

‘Healthy balance’

Matapos i-veto ni Duterte noong huling linggo ng Hulyo ang pinalabnaw na Security of Tenure (SOT) bill na inaprubahan ng nakaraang Kongreso, lalong naging malinaw ang kanyang pagiging kontra-manggagawa, ayon sa mga grupo ng manggagawa.

Matatandaang pangako ni Duterte noong nangangampanya pa lamang ito bago mahalal na wawakasan niya ang Endo.

“Hindi natin maaasahan ang bersyon ng SOT bill ng Malakanyang na magiging maka-manggagawa dahil inihayag na ni Duterte ang kanyang tindig na pabor sa mga kapitalista sa kanyang mensahe sa pag-veto sa SOT,” ani Labog.

Ayon kay Duterte, Ginamitan niya ng kapangyarihang veto ang SOT bill dahil nais niyang magkaroon ng “healthy balance” ng mga interes sa pagitan ng mga manggagawa at mga kapitalista at magdadraft ito ng bagong bersyon ng SOT bill.

Para kay Gaite, walang “healthy balance” sa usapin ng Endo. Aniya, matagal nang pinapatay ng endo ang mga manggagawa. “Ang mga manggagawang kontraktuwal ay wala o mas mababang benepisyo, walang social insurance protection, walang karapatan mag-organisa, walang oportunidad para ma-promote, mas mataas ang withholding taxes, at mga karaniwang target ng diskriminasyon sa trabaho,” dagdag pa niya.

Tinukoy ng Makabayan sa explanatory note ng kanilang panukalang batas ang ilan sa mga malalang kaso ng labor-only contracting tulad ng Peerless Manufacturing Corporation (Pepmaco), NutriAsia, Sumifru at Zagu. Anila, sa kabila ng pagtatrabaho ng mga manggagawa—na may umaabot pa nang 12 taon—ay hindi pa rin nareregularisa at gumagampan lang ng trabaho na “desirable and necessary” sa kanilang kompanya.

I-endo ang Endo

Habang sinusuportahan ang panukalang Pro-worker and Stronger Security of Tenure Bill ng Makabayan sa kamara, tuloy ang pakikibaka sa ng mga manggagawa sa lansangan at sa kanilang mga paggawaan.

Nakatakdang maglunsad ang KMU ng mga serye ng pagkilos laban sa kontraktuwalisasyon na dudulo sa isang malaking martsa ng mga manggagawa ngayong Agosto. Patuloy pa rin ang welga ng mga manggagawa para igiit ang kanilang regularisasyon sa trabaho sa Pepmaco, NutriAsia-Laguna at Zagu na pawang nagsimula sa magkakaibang petsa mula Mayo hanggang Hulyo.

Ayon kay Gaite, tiyak na magpapatuloy ang ligalig sa paggawa kapag nagpapatuloy bilang normal ang mapangabusong kalakaran sa mga negosyo. “Kaya may hamon sa amin, at iyon ang sagutin ang mga kahilingan ng mga manggagawa para sa isang tunay na batas na magtatanggol sa kanilang karapatan sa seguridad sa trabaho, pagdeklara sa lahat ng porma ng kontraktuwal na paggawa bilang iligal at parusahan ang mga magpapatuloy nitong kontra-manggagawang iskema.”

Nilinis ng mga bagong halal na alkalde ang kanilang mga nasasakupan sa mga nakaraang linggo. Pinakamatingkad sa mga ito ang ginawa ni Francisco “Isko Moreno” Domogoso, bagong halal na alkalde ng Maynila. Sa tinagal-tagal ng panunungkulan ng mga nauna sa kanya, ngayon lang nakakita ng mabilis na aksiyon sa “pagsasaayos” ng mga lansangan.

Nabulabog nga lang ang ikinabubuhay ng maraming manininda sa kalye, maging ang ilang kilala nang establisimento, tulad ng nagtitinda ng mga luma at abot-kayang libro at iba pang babasahin sa underpass sa harapan ng Manila City Hall.

‘Malinis’ na mga kalsada

Matagal na nga rin naman gustong paalisin ng mga malalaking negosyo ang mga manininda. Bukod sa umano’y “masakit sa mata” sa kapaligiran, nauunahan nga rin naman na sila sa mga mamimili.

At naglabasan nga sa social media ang maaliwalas na imahe ng mga kalye ng Avenida, ng Carriedo, ng Divisoria. Makakaraan na ang mga sasakyan. Nakakalakad na ng maalwan ang mga mamimili. Ngunit sa kabila nito, hindi naman nasolusyunan ng mga “pagsasaayos” na ito ang kabuhayan ng mga manininda.

Pansamantalang ‘kaayusan’

May mga ngasasabing panandalian lang ang ganitong kalakaran. Sa tantiya ng isang nakapanayam ng Pinoy Weekly na una nang nailabas, tatlo hanggang anim na buwan lamang ang ganitong kaayusan. Maaari, dahil ginawa naman na ng mga nakaraang alkalde ng Maynila ang ganitong paglilinis. Kinalaunan, balik na sa dating gawi – marami na ulit nagbebenta sa kalsada.

Ang malaking hinala ng mga manininda, at pinakaposible, ay patuloy pa rin ang paghahari ng mga sindikato, na pinagkakakitaan sa pamamagitan ng pangongotong ang napakaraming manininda.

Ano nga ba’t nasabi ni Isko ang “etneb” na lang ang babayaran para manatili sa pagtitinda sa nakaugaliang puwesto ang mga sidewalk vendors.

Dugtong pa rito ang ilang marahas na pagbuwag ng mga manininda, laluna ang naranasan sa Baclaran. “Tao rin kami,” sabi ng isang manininda, habang binabaklas at kinukuha ang mga paninda ng kapwa niyang street vendor.

Saan puwedeng magtagpo?

Umani ng magkakaibang reaksiyon sa mga tao ang isinagawang pagsasaayos sa mga kalye. Bagaman, iisa ang hiling ng lahat: kaayusan at kalinisan ng lansangan at mga daanan. Ngunit sana, at laluna sa panig ng mga manininda sa kalye, bigyan pa rin sila ng puwang.

Sa kasalukuyan, nagbukas muli ang tindahan ng libro sa underpass sa Lagusnilad. Hindi pa masabi kung magbabalikan rin ang iba pang manininda. Pinakamasahol na siguro, kung magbabalik sa dating kalagayan ang ngayo’y maluwag nang mga kalye ng Avenida, Carriedo at Divisoria, laluna’t papalapit na ang kapaskuhan. Tiyak ang dagsa ng maraming mamimili. Hindi tiyak – sa ngayon – kung dadagsa ang marami ring manininda ng murang kalakal.

Maaari, sinasalamin ng mga impormal na hanapbuhay tulad ng pagtitinda sa kalye ang kawalan ng totoong trabaho at pagkakakitaan. Sa isang kapit-sa-patalim na lipunan, ito na ang pinakamaagap na solusyon ng mga kababayan natin para magkaroon ng ikabubuhay.

Ngunit kung kontrolado pa rin sila ng iilang naghahari-harian o mismo ng naghaharing uri, hindi lamang dignidad ang mawawala sa kanila sa tuwing may paglilinis na ganito, kundi mismong ang kanilang mga buhay na nakaasa sa pagtitinda.

Hindi kailanman kuwestiyon sa isipan ni Joy (Kathryn Bernardo) kung saan patutungo ang lahat ng pinaghihirapan niya bilang domestic helper, waitress, tindera, atbp. na illegal alien o TNT (tago-nang-tago) sa Hong Kong: Gusto niyang pumunta ng Canada.

Nandun, sa isip niya, ang kasagutan. Makakapagtrabaho siya nang sang-ayon sa kasanayan at pinag-aralan niya (bilang nars), habang unti-unting mapagkakaisa ang pamilya na pinagwatak-watak din ng pangingibang bansa. Ang nanay ni Joy na naunang nagtrabaho bilang DH sa Hong Kong, inasawa na ng kanyang amo. Kaya todo-kayod siya. Kahit tinutugis ng Hong Kong immigration. Kahit sukdulang magtrabaho magdamag, halos walang pahinga. Halos walang ligaya.

Sa panahong ito niya nakilala si Ethan (Alden Richards). Babaero siya, walang seryosong relasyon, at bartender sa niraraketang bar ni Joy sa gabi. Nang mapatakbo si Joy sa gitna ng pagwe-waitress at tinugis ng mga pulis ng Hong Kong, aksidenteng natulungan siya ni Ethan. Palasak na sa maraming pelikula: kunyari maghahalikan sila para di mapansin ng pulis. Ganoon ba ka-ordinaryo ang naghahalikang magkasintahan sa HK para di abalain ng pulis? Tanggapin na lang natin iyon. Basta, tuluyan nang nahulog ang loob ni Ethan sa desperadong si Joy.

Hindi problema ng pelikula kung magmamahalan ba talaga o hindi ang dalawa. Ang problema, kung ito ba ang mananaig o ang pangarap sa buhay na naunsiyami dahil sa mga obligasyon sa pamilya.

Kahit pa. Binebenta ang pelikulang Hello, Love, Goodbye bilang love story. Binebenta rin ito bilang unang pelikula ni Kathryn Bernardo labas sa tambalang KathNiel (kasama ang kasintahang si Daniel Padilla) at ni Alden Richards sa tambalang AlDub (kasama ang katrabaho sa noontime show na si Maine Mendoza). Hindi kagulat-gulat na love story muli ang bagong pelikulang ito ng mainstream na direktor na si Cathy Garcia-Molina para sa Star Cinema. Sa yugtong ito ng mga karera nina Kathryn at Alden, tila hindi pa handa ang dalawang iwan ang kanilang romantic lead stardom, at ang mabentang pormula ng love story sa pelikula, para gumawa ng seryosong magandang pelikula na hindi naman nagpapakilig sa fans nila.

Gayunman, mabuti naman at medyo naging bahagi na si Garcia-Molina at iba pang mainstream na mga direktor ngayon sa kaunting pagbabago sa pormula. Ang pagbabagong ito, nagsimula noong unang dekada ng 2000, sa mga pelikulang katulad ng Kailangan Kita, Milan, Dubai at iba pa, at rumurok sa That Thing Called Tadhana, Hows of Us, Never Not Love You, at Alone | Together – mga pelikulang love stories pero nakitaan ng reyalistikong mga sitwasyon na kinailangang harapin ng mga karakter sa kabila, o dahil sa, pagmamahal nila sa isa’t isa. Sa madaling salita, sa mga pelikulang ito, nakikitaan ng kaunting maturity o pagtanda ang mga pelikulang love story ng mainstream na pelikulang Pinoy.

At katulad ng kinasadlakan ng mga karakter na OFW (overseas Filipino workers) sa ilan sa mga nabanggit na pelikula, nakita rin ang mga karakter nina Kathryn at Alden sa sitwasyong tunay na nararanasan ng milyung-milyong Pilipino sa ibang bansa: ang pagkakawatak-watak ng pamilya, ang pagsabak sa masasahol na mga kalagayan sa trabaho, ang diskriminasyon o pagmamaliit ng mga lokal sa kanilang mga migrante. Ang nanay ni Kathryn, biktima ng seksuwal na panghaharas ng kanyang amo (gusto siyang asawahin kahit kasal na sa Pilipinas) at kalauna’y binubugbog nito. Si Ethan, nadeport sa Amerika sa kahahabol sa karelasyong nagtrabaho roon.

Dahil sa pagmamahal niya kay Joy, natulak si Ethan gumawa ng mga hakbang para hilutin ang relasyon niya sa mga kapatid at tatay na nasira dahil sa paghahabol sa ex sa Amerika. Pero si Joy, permanente na ang pagkawasak ng pamilya. Ito ang naghudyat sa kanyang ituloy pa rin ang pagpunta sa Canada—pero hindi para sa pamilya kundi para sa sariling ambisyon. Kaya, sa kanyang isip, kailangang maghiwalay sila ni Ethan (na hindi na puwedeng umalis ng Hong Kong).

Bakit kailangan pang mamili sa kanyang relasyon kay Ethan at sa sariling ambisyon? Hindi ba niya kayang makamit ang mga pangarap nang nasa Hong Kong? O kaya umuwi na lang sa Pilipinas? Sa mga karakter na ito, hindi na opsiyon o choice ang pag-uwi. Walang pag-asa sa Pilipinas. Sa salita ng ina ni Joy na ginanap ni Maricel Laxa: Pare-pareho lang silang mamamatay sa gutom.

Hindi nila, siyempre, kasalanang mangarap ng mas magandang buhay—para sa pamilya at sa sarili. Sa mga pelikulang katulad ngayon ng Hello, Love, Goodbye, nasasadlak ang mga karakter sa problemang mamili sa pagitan ng pamilya o sarili, pag-ibig o ambisyon. Hindi ba opsiyon ang piliin ang pareho?

At bakit hindi opsiyon sa mga filmmaker ng mainstream na mga pelikula na humigit pa sa pagpapakita sa mga katulad nina Joy at Ethan bilang produkto, hindi lang ng kanilang mga piniling opsiyon sa buhay, kundi ng mas malalaking puwersa sa lipunan? Katulad, halimbawa, ng mga puwersang nagtutulak sa milyun-milyong Pilipino na wasakin ang pamilya at mangibang bayan para lang mabuhay?

Kasi, kung ganito ipinakita ang problema, may isa pa sanang opisyon si Joy: manatili sa piling ni Ethan, at mag-ambag sa kontra-tulak sa puwersang nagbibiyak sa kanilang mga pamilya at nagwawasak sa kanilang mga pangarap.

Dumadanak ng dugo ngayon sa Negros – ang isla sa Kabisayaan na hugis-bota, kilala dahil sa mga hacienda ng tubo para sa produksyon ng asukal, at isa sa pinakamahihirap na rehiyon sa bansa.

Sa panahong isinusulat ito, 17 na sibilyan na ang pinatay sa loob ng mahigit isang linggo. Simula nang pirmahan noong Nobyembre 2018 ni Pang. Rodrigo Duterte ang Memorandum Order No. 32, na nagpakat ng mas maraming militar sa isla, 41 sibilyan na ang pinaslang. Sa kabuuan, simula nang maging pangulo si Duterte noong Hunyo 2016, 84 na sibilyan na ang itinumba.

Karamihan ng pinaslang, katulad ng karamihan ng pinapaslang sa bansa, ay mga maralita, mga magsasaka. Pero marami rin ang mula sa iba’t ibang propesyon, parang gustong sabihin ng may kagagawan na wala silang sinasanto: mula abogado at prinsipal ng paaralan hanggang kapitan ng barangay, konsehal ng bayan at dating mayor.

Marami sa kanila ang binaril ng armadong kalalakihang sakay ng motorsiklo, na mabilis na nakatakas. Ganito sa esensya ang modus operandi ng ekstra-hudisyal na pagpaslang noong rehimen ni Gloria Macapagal-Arroyo. Marami rin sa pinaslang, sa gabi o madaling araw sa kanilang bahay – bagamat marami rin ang sa kalsada habang araw. Ganito naman sa esensya ang modus operandi ng madugong “gera kontra-droga” ni Duterte, na pumaslang na sa sampu-sampung libong maralita, ayon sa mga grupo ng karapatang pantao.

Habang marami sa mga biktima ng Oplan Tokhang ang inakusahang “nanlaban” para bigyang-katwiran ang pagpatay sa kanila, sinasabi ng militar at pulisya sa Negros na ang rebeldeng grupong New People’s Army (NPA) ang may kagagawan ng pamamaslang doon ngayon. Ganito na rin ang sinasabi ni Hen. Oscar Albayalde, hepe ng kapulisan sa buong bansa. Wala siyang inilunsad na imbestigasyon, pero may kongklusyon na at akusasyon. Ang dagdag pang hakbangin: pagtambak ng mahigit 300 espesyal na pwersang militar sa isla.

Itinanggi na ng NPA sa rehiyon ang ganitong paratang. Kaiba sa militar, pulisya at gobyerno, kinondena nito ang pamamaslang at iligal na pag-aresto. Inilantad din nito na ang ilan sa mga kaso ng paglabag sa karapatang pantao ay ganting salakay ng militar at pulisya sa matagumpay na mga opensiba ng NPA. Ayon dito, nasa katangian ng mga “pasistang mersenaryo” ang pag-atake sa mga inosenteng sibilyan dahil sa pagkabigong gumanti sa NPA.

Hindi na bago ang nangyayari sa Negros. Saklaw rin ng Memo 32 ni Duterte ang Samar at Bicol, ilan din sa pinakamahihirap na rehiyon sa bansa. Sa pagdami ng pakat ng militar sa mga rehiyong ito, dumami rin ang ekstrahudisyal na pagpaslang at paglabag sa karapatang pantao.

Bago pa ang naturang mga rehiyon, ganyan na ang dinanas ng Mindanao. Kung matatandaan, 60 porsyento ng militar ang ipinakat dito ni Noynoy Aquino noong termino niya sa pagkapangulo, at pinaigting ito ni Duterte, lalo na nang ideklara niya ang batas militar sa isla noong Mayo 2017.

Rehi-rehiyon din ang atake noon ni Arroyo, na malapit na alyado ni Duterte ngayon. Kung saan mapakat noon ang paborito niyang heneral na si Jovito Palparan, Jr., halimbawa – Timog Katagalugan, Central Luzon, at Samar – dumami ang mga pagpaslang at paglabag sa karapatang pantao. Sabi ni Palparan, hindi niya utos ang pamamaslang, pero maaaring “nabigyang-inspirasyon” niya ang mga ito.

Sa isang State of the Nation Address noong kasagsagan ng patayan sa termino niya, tigas-mukhang sinabi ni Arroyo na kinokondena niya ang anumang porma ng ekstrahudisyal na pagpaslang. Ang linya ng kanyang National Security Adviser na si Norberto Gonzales, na isang sosyal-demokrata, katulad din ng sinasabi ng pulisya at militar ngayon: NPA ang may kagagawan.

Bahagi ang lahat ng ito ng tugon ng gobyerno sa armadong rebelyon na isinusulong ng NPA sa kanayunan: kamay na bakal at militaristiko. Tinanggihan ng gobyerno ang panawagan ng maraming grupo sa bansa: tugunan ang kawalang-lupa, kawalang-trabaho at pangkalahatang kahirapan na siyang ugat ng pag-aalsa. Ang tugon nito, patayin ang mga lumalaban, hindi ang solusyunan mga dahilang nagtutulak sa kanilang lumaban.

Pero ang NPA ay naglulunsad ng pakikibakang gerilya at makilos, at may natatanggap na suporta ng masang magsasaka. Dahil dito, nahihirapan ang militar na magtagumpay sa labanang militar. Sa ganitong sitwasyon, ang tugon nito: atakehin ang mga indibidwal at organisasyong inaakusahan nitong sumusuporta sa NPA – mga sibilyan, na sa ilalim ng internasyunal na makataong batas patungkol sa mga digmaan ay hindi dapat saklaw ng ganoong pag-atake.

Pansin kahit ng manunuring pampulitikang si Richard Heydarian na tahimik ang kakatapos na State of the Nation Address ni Duterte sa iba’t ibang usapin sa ekonomiya: “mabilisang pamumuhunan sa imprastruktura,” implasyon, kawalang-trabaho, reporma sa buwis, at “patakarang industriyal na lilikha ng empleyo.” Ibig lang sabihin, itutuloy ni Duterte ang kalakarang sanhi ng mga tumutuligsa at tumututol, at panunupil pa rin ang itutugon sa mga kritiko at rebelde ng pamahalaan.

Hindi na rin bago ang nagaganap sa Negros sa pandaigdigang tanaw. Maraming komentarista na, aktibista at hindi, ang nagpapaliwanag ng pagkakatulad ng kontra-insurhensyang patakaran ng gobyerno ng Pilipinas sa ipinatupad sa ibang bansa.

Sa isang artikulo noong 2005, kaigtingan ng pamamaslang sa ilalim ni Arroyo, ipinakita ng Ecumenical Institute for Labor Education and Research o EILER, institusyong maka-manggagawa, ang pagkakatulad ng pamamaslang ng Oplan Phoenix sa Vietnam noong 1965-1972 at sa pamamaslang sa El Salvador noong bungad ng dekada 1980.

Pagkatapos ng rehimeng Arroyo, lalong pinagtibay ang pagsusuring ito ng Ibon Foundation sa librong Oplan Bantay Laya: The US-Arroyo Campaign of Terror and Counterinsurgency in the Philippines [2010]. Dito, malinaw na ipinakita ang suporta ng US sa madugong oplan kontra-insurhensya ng rehimeng Arroyo – lalo na nang ilunsad matapos ang 9-11 ng rehimeng George W. Bush ang “gera kontra-terorismo.”

Maaalala ang klasikong librong Salvador [1983] ng Amerikanong manunulat na si Joan Didion, kung saan ikinwento niya ang mga karanasan at obserbasyon sa panahong nasa El Salvador siya sa panahon ng pamamaslang.

Isang hindi malilimutang bahagi ang nasa bukana ng libro, tungkol sa pagkatuto ng mga turista: “Sa El Salvador, matututunan mo na inuuna ng mga buwitre ang malalambot na bahagi ng katawan, ang mga mata, ang lantad na ari, ang bukas na bibig. Matututunan mo na magagamit ang bukas na bibig para gumawa ng partikular na pahayag, pwedeng lagyan ng kung anong simboliko; lagyan, halimbawa, ng ari ng lalake, o, kung ang pahayag ay tungkol sa titulo ng lupa, lagyan ng kaunting alikabok. Matututunan mo na mas mabagal mabulok ang buhok kumpara sa laman, at ang isang bungo na napapalibutan ng buong kulumpon ng buhok ay hindi ekstraordinaryong makita sa mga tambakan ng katawan.”

Sa Negros at sa maraming bahagi ng bansa, ang mga pinaslang ay nasa kanilang mga bahay o papunta o galing sa trabaho. Marami sa mga nasa bahay, naghahanda nang matulog o natutulog na nga. Ni hindi sila inaakusahang “nanlaban,” at katunaya’y walang kalaban-laban – parang mga bahagi ng bangkay na lantad sa pag-atake ng mga buwitre. Wala rin silang kalaban-laban sa pagtatanim ng ebidensya: kapapatay lang sa isang miyembro ng pamilya at saklot ng gulat at gulantang ang mga kaanak. Sa mga ulat, may mga kasong nag-iiwan ang mga bumaril ng mga umano’y palatandaan gaya ng liham at sulat sa pader na NPA nga sila.

Ang naiiwan: mga pamilya at komunidad na may takot sa dapat ay tahimik na gabi. Sa pamamagitan ng social media, lalo na ng Facebook at Twitter, gayundin ng midya ng malalaking kapitalista, lumalaganap sa buong bansa ang impormasyon sa pagpaslang, at ang kaakibat nitong pagbabanta – sa mga aktibista, kritiko ng gobyerno, o karaniwang mamamayan. (Tapos may darating na magsa-sarbey, kung darating nga: “Ano po ang inyong opinyon tungkol sa pagganap ni Pang. Duterte sa kanyang tungkulin nitong nakaraang tatlong buwan?”)

Katulad sa El Salvador, bayan ni Arsobispo Oscar Romero na pinaslang noong Marso 1980 dahil sa pagkondena sa pamamaslang, tampok sa mga naninindigan sa Negros ang mga taong-simbahan. Apat na obispo sa isla ang naglabas ng pagkondena sa mga pagpatay. Nanawagan sila sa mga Katoliko na magdasal para matigil ang pamamaslang, at iniatas nila ang pagkalembang ng mga kampana ng simbahan sa buong isla tuwing alas-8:00 ng gabi simula Hulyo 28.

Malinaw sa libro ni Didion na ang pamamaslang noon sa El Salvador ay suportado ng US, isinagawa ng rehimeng tuta ng US, at naglilingkod sa interes ng US sa bansa at Latin America. Nasaksihan niya, halimbawa, kung paanong ang mga pasimuno ng karahasang nasaksihan niya ay pinuri ng US State Department at ni Pangulong Ronald Reagan. Ang kapangyarihang pandaigdig na nagpapakilala sa mundo na kampeon ng demokrasya, duguan ang kamay sa pamamaslang sa maraming mahirap na bansa.

At suportado rin ng US ang rehimeng Duterte, lalo na sa larangang militar. Katunayan, ang Pilipinas ang numero uno sa buong Asya pagdating sa ayudang militar ng US. Ayon sa mananaliksik na si Amee Chew, nagbigay ng $58.5 milyon na ayuda ang US sa pulisya ng Pilipinas noong 2016 at 2018, para umano sa paglaban sa terorismo. Noong 2018, $193 milyon ang ayudang ibinigay ng US sa militar, bukod pa sa ibinentang armas at donasyong kagamitan. Para ngayong 2019, mahigit $145.6 milyon ang naipangakong katulad na ayuda.

May kasabihan ang mga aktibista: kapag bumahing ang US, magkakatrangkaso ang Pilipinas. Mas sa ekonomiya ito ginagamit, bagamat totoo rin ngayon sa larangang militar. Maaaring naunang maging pangulo si Duterte kay Donald Trump, pero ibang klaseng suporta rin ang ibinibigay ng mapanupil na rehimen ng ikalawa sa una.

Sa US mismo, kilala si Trump na malupit na kapitalista, rasista, seksista, at pasista. Mula dekada 1990, nawala ang maraming industriya ng US, maliban sa isa – ang industriya ng paggawa ng armas. Ngayon, nagkukumahog itong palakasin ang hatak sa iba’t ibang rehimen sa mundo laban sa isa pang lumalakas na kapangyarihang pandaigdig, ang China.

Sa pagsuri sa mga pagpaslang sa Negros at iba pang bahagi ng bansa ngayon, matutumbok ang isang bago: ang papel ng China. Nasa “ginintuang panahon” ngayon ang umano’y “pagkakaibigan” ng China at Pilipinas sa panahon ni Duterte, at alam ng marami ang pagiging sunud-sunuran ng pangulo sa China kahit sa usapin ng West Philippine Sea kung saan interes ng Pilipinas ang nakataya.

Lalabas na maliit lang ang mismong ayudang militar ng China sa rehimeng Duterte. Nang pumutok ang krisis sa Marawi, nagbigay ito ng paunang P370 milyon ($7.3 milyon) na binubuo ng 3,000 riple at anim na milyong pirasong bala. Sinundan ito ng ayudang walang nakalagay na halaga, pero binubuo ng 3,000 riple, tatlong milyong bala, at 30 sniper cones. Nitong Marso, nangako ang China ng P1 bilyon ($19.6 milyon) ayudang militar sa bansa.

Kung nasa larangang militar ang kalakasan ng US, nasa larangang pang-ekonomiya ang kalakasan ng China: sa ayuda, pamumuhunan at kalakalan. At dito na mailulugar ang sentral na programang pang-ekonomiya ng rehimeng Duterte – ang ambisyong magkaroon ng “ginintuang panahon ng imprasruktura” na magkakahalaga ng P8.4 trilyon o nasa $160 bilyon sa loob ng anim na taon. Mahalaga ang papel ng China rito, bahagi ng dambuhalang programa nitong Belt and Road Initiative sa daigdig.

Pwede pang magbalik-tanaw sa naunang rehimeng nakipagmabutihan sa China. Ayon kay Renato Cruz de Castro, manunuring pampulitika, nagkaroon ng lamat ang ugnayan ng rehimeng Arroyo at ng US noong Hulyo 2004, dahil sa naging tugon ng una sa pagbihag ng mga rebeldeng Iraqi sa drayber ng trak at OFW na si Angelo dela Cruz. Kung matatandaan, bumigay ang rehimen sa kahilingan ng mga kumidnap: iatras ang “misyong humanitaryan” ng Pilipinas sa Iraq noon na binubuo ng 60 manggagawang pangkalusugan, 25 pulis, 50 sundalo, at 39 social workers.

Dahil dito, dumaan sa “yugtong kritikal” ang ugnayan ng rehimeng Arroyo at US, ayon kay De Castro, at sa panahong ito ibayong sumigla ang kalakalan sa pagitan ng Pilipinas at China – sa puntong Pilipinas ang naging pangatlong ka-kalakalan ng China pagkatapos ng US at Japan. Panandang-bato rin ang pondong $450 milyon ng China para sa North Luzon Railway System.

Hindi ito basta nangyari lang kundi sinikap ni Arroyo at sinalubong ng pamahalaan ng China – kasama na ang pagsasantabi sa alitan sa teritoryo sa Spratly Islands at pagkakasundo sa magkasamang paglinang sa lugar [“From Antagonistic to Close Neighbors? Twenty-first Century Philippines-China Relations,” nasa Routledge Handbook of the Contemporary Philippines, [2018].

Kung pananagutan sa mga pagpaslang sa ilalim ni Duterte, samakatwid, may dugo ang kamay pangunahin ng US at sekundaryo ng China. Matagal nang sinasabing imperyalista ang US, at ngayon, sinasabing umuusbong na imperyalistang kapangyarihan na rin ang China.

“Ang imperyalismo,” sabi ni Vladimir Lenin, lider-Komunista, “ay nangangahulugan ng digma.” At marami ang nagbabantay ngayon sa umiigting na tunggalian sa pagitan ng US at China. Humantong man ito sa digmaan sa hinaharap, tiyak nang may nagaganap na digma na sangkot sila – ang digma ng rehimeng Duterte laban sa mga mamamayang Pilipino.

Malaking parikala (irony) ito para sa China, na nagtagumpay sa rebolusyon nito noong 1949 bilang bahagi ng paglaban, na pinangunahan ni Lenin at ng rebolusyong Ruso ng 1917, para magbangon ang mga kolonya at malakolonya, at wasakin ang tanikala ng pagkaalipin mula sa mga imperyalista.

Kung matatandaan, sa Pilipinas nagsimula ng imperyalistang pandarahas ang US sa labas ng hangganan nito noong bungad ng 1900s. Kung direktang kolonyalismo ang naging anyo nito, humihigpit na neokolonyalismo ang anyo ng China ngayon. Sa pag-usbong ng China bilang imperyalistang kapangyarihan, masasabing sa Pilipinas din ito nagsisimula ng imperyalistang pandarahas sa labas ng hangganan nito.

29 Hulyo 2019

Featured image: Mula sa Defend Negros #stoptheattacks FB page

Nitong dulo ng Hulyo, ginamitan ng veto ni Pangulong Duterte ang panukalang batas laban sa endo, isa sa pinakamasahol na anyo ng kontraktwalisasyon. Sa totoo lang, malabnaw ang tinaguriang Security of Tenure Bill, hindi talaga tatapos sa kontraktwalisasyon. Pero sa pagbasura rito, tuluyang pinatay ni Duterte ang napakaliit nang posibilidad na tototohanin niya ang isa sa pinakamalaking pangako niya noong tumakbo siyang presidente.

Bilang tulak at suporta sa ginawa ni Duterte, naglabas ng dalawang komentaryo si Alex Magno, kolumista ng Philippine Star: ang “Rigid” at “1%.” Maaasahan na ito kay Magno, kilalang kadikit ni dating Pang. Gloria Macapagal-Arroyo at itinalaga ng huli na maging direktor ng Development Bank of the Philippines o DBP. Todo-suporta si Arroyo kay Duterte ngayon, kaya todo-suporta rin syempre si Magno.

Pero hindi lang karaniwang tagasuporta ni Duterte si Magno. Isa siyang dating propesor sa Unibersidad ng Pilipinas, dating maka-Kaliwang manunuring pampulitika, at ngayo’y isa sa pinakamasugid na taguyod ng kaisipang neoliberal sa bansa. Sa mga sulatin niya, makikita ang “ibubuga” ng kaisipang neoliberal – ang pinakamatatalas na pagtingin nito na, sa ganyang lagay, ay kasinungalingan pa rin at naglilingkod sa iilang mayaman at makapangyarihan sa lipunan.

Kung hahanapin sa dalawang kolum ang pinagmumulan ng mga batayang prinsipyong sinasabi ni Magno, masusumpungan ang isang pahayag tungkol sa kasaysayan: “Ang mga ekonomiya na may pinaka-kaunting pakikisangkot ng Estado sa ugnayan ng kapital at paggawa ang mas malamang (tend to) na magkaroon ng mas mababang disempleyo at mga ekonomiyang mas mahusay sa kumpetisyon (competitive).”

Marami nang tumuligsa at sumagot sa luma nang pagtinging ito. Isa sa nagbuod ng mga sagot ay si Ha-Joon Chang, ekonomistang South Korean. Naging konsultant siya ng World Bank, Asian Development Bank, European Investment Bank at mga ahensya ng United Nations. Sabi niya, “ang kapitalismo pa rin ang pinakamahusay na sistemang pang-ekonomiya na naimbento ng sangkatauhan” – pero kritikal siya sa todong pag-alagwa nito, na itinutulak ni Magno at ng kaisipang neoliberal.

Direkta si Chang sa pagkontra: “Maliban sa ilang eksepsyon, lahat ng mayayamang bansa ngayon, kasama ang Britanya at US – na umano’y mga tahanan ng malayang kalakalan at malayang pamilihan – ay naging maunlad sa pamamagitan ng mga kombinasyon ng proteksyunismo, subsidyo at iba pang patakaran na ipinapayo nila sa mga umuunlad na bansa na huwag ipatupad.” Dagdag pa niya, ginawa ang naturang mga hakbangin ng halos lahat ng mauunlad na bansa “para palakasin ang kanilang mga sanggol na industriya.”

Sabi rin ni Chang, hindi purong negatibo ang naging karanasan ng mga umuunlad na bansa sa “proteksyunismo at interbensyon ng Estado,” kalakhan noong dekada 1960-1970, taliwas sa laging sinasabi ng mga neoliberal. “Ang totoo, ang rekord nila ng paglagong pang-ekonomiya sa naturang panahon ay malayong mas mainam sa nakamit simula noong dekada 1980 sa ilalim ng mas malawakang pagbubukas at deregulasyon.”

Sa panahon naman ng pagpapatupad ng mga patakarang neoliberal simula noong dekada 1980, ani Chang, may mga bansang umunlad – ang China at India – pero hindi sa pamamagitan ng pagtangan sa naturang mga patakaran. Aniya, naging mahalaga ang papel ng Estado sa ekonomiya at pag-unlad ng dalawang bansa, kahit pa nagbukas sila sa pandaigdigang pamilihan.

Sa madaling salita, batay sa kasaysayan ng mga bansang mauunlad ngayon, mahalaga ang naging papel ng Estado sa ekonomiya. Maitatanong tuloy: saan nagmumula ang pahayag na historikal ni Magno? Kung hahanap sa kasaysayan ng mauunlad na bansa sa ika-20 at 21 siglo ng reyalidad na pinakamalapit sa langit ni Magno ng kawalan ng papel ng Estado sa ekonomiya, matutumbok ang isang panahon: dekada 1990 hanggang 2008.

Sa ika-20 siglo, tampok ang papel ng Estado sa ekonomiya ng mauunlad na bansa: World War I at II, rekonstruksyon matapos ang huli, at Cold War, na sabi ng ibang historyador ay isa ring digmaang pandaigdig. Nagawa lang ng mga Estado ng mga bansang ito, pangunahin ng US, na todong ideklarang wala itong papel sa ekonomiya nang bumagsak ang Unyong Sobyet noong 1991 at naiproklama ang tagumpay ng kapitalismo at “katapusan ng kasaysayan” noong dekada 1990. Kasagsagan ito ng neoliberalismo – na lubusang nakwestyon sa pagputok ng pandaigdigang krisis sa pinansya at ekonomiya noong 2008, kung saan muling tumampok ang papel ng Estado sa pagtugon ng krisis.

Ibig sabihin, sa buong kasaysayan ng dalawang siglo, at lalo na ng mauunlad na bansa, napakaliit na bahagi lang ang “yugto ng katotohanan” ng mga prinsipyong sinasabi ni Magno. Kumbaga sa tren, isang estasyon lang ang nakikita-ipinapakita niya; maliit na bahagi ng buong katotohanan, at sa gayo’y kasinungalingan. Sa maiksing bahagi ng kasaysayan na iyan humuhugot ng pinapalabas na mga unibersal na batas ng ekonomiya si Magno at maging ang mga neoliberal na ekonomista – taliwas sa ipinakita ng mas malawak na kasaysayan ng daigdig.

Pwede pa ring itanong: uunlad ba ang Pilipinas sa mga patakarang nagpapaatras ng papel ng Estado sa ekonomiya? Malinaw ang sagot ni Chang: “nagdulot ang mga patakaran ng malayang pamilihan ng mas mabagal na pag-unlad, lumalaking kawalang pagkakapantay-pantay, at mas maigting na kawalang istabilidad sa mas nakakaraming bansa. Sa maraming mayamang bansa, napagtakpan lang ang mga problemang ito ng matinding pagpapalawak ng pautang…”

At mas direkta: “Kaunting bansa ang naging mayaman sa pamamagitan ng mga patakaran ng malayang kalakalan at malayang pamilihan at kaunti lang ang uunlad sa pamamagitan ng mga ito.” Walang lulusutan: dahil sa maling paghalaw ng aral sa karanasan ng mauunlad na bansa, mali ang mayor na batayan ng mga itinutulak na patakaran ni Magno at mga neoliberal sa mga bansang tulad ng Pilipinas.

Sa puntong ito makukwestyon ang mga pinagmumukhang unibersal na batas sa ekonomiya-ekonomiks na sinasabi ni Magno: na ang sahod at tagal sa trabaho ay dapat pinagpapasyahan sa “mga pribadong negosasyon sa pagitan ng mga employer at kanilang mga ineempleyo” – ni hindi niya masabi agad na manggagawa. Na bukod sa kaso ng kababaihan, menor-de-edad, at human trafficking, ay “mga pwersa ng pamilihan” na ang dapat magdikta sa sahod at tagal sa trabaho – ni hindi niya nabanggit ang pagprotekta sa kalikasan.

Kung hindi totoo ang mga pahayag na ito sa kasaysayan maging ng mauunlad na bansa, ano ang silbi ng mga ito? Ayon sa mga manunuri, hindi naman talaga tinanganan ng US at malalaking kapitalistang bansa ang neoliberal na prinsipyo ng kaunting papel ng Estado sa ekonomiya; buong panahon, malaki ang papel ng Estado sa kanilang ekonomiya. Ipinataw lang nila ang kaisipang neoliberal sa mahihirap na bansa; tularan ang sinasabi, hindi ang ginagawa. Sa madaling sabi, ang mga ito’y ilusyon, panlinlang, na dapat habulin ng mahihirap na bansa sa loob ng pandaigdigang sistemang kapitalista.

Sa pamamagitan ng ganitong mga prinsipyo naipapaloob ang mahihirap na bansa sa balangkas ng tinawag nang “race to the bottom” o “karera sa pinakamababa.” Dito, para maakit ang malalaking kapitalista na mamuhunan sa kanila, ang magagawa lang nila ay pababain ang sahod ng mga manggagawa – sa iba’t ibang paraan, kasama na ang kontraktwalisasyon. “Walang alternatiba,” sabi ni Margaret Thatcher sa pagtutulak ng mga patakarang neoliberal, at isinasadlak ang mahihirap na bansa sa ganitong masasahol na pagpipilian.

Ayon sa pilosopo at historyador na si Domenico Losurdo, “ang pundamental na ‘nilalaman’ ng ika-20 siglo ay ang tunggalian sa pagitan ng kolonyalismo at anti-kolonyalismo,” kung saan panandang-bato ang Rebolusyong Oktubre ng 1917 ng Rusya sa paglakas ng anti-kolonyalismo [“The New Colonial Counter-Revolution,” 2017]. Sa ganitong pagtingin, masasabi na ang neoliberalismo – sa pagdidikta sa mahihirap na bansa na isuko sa kamay ng pamilihan ang Estado na kanilang ipinaglabang mahawakan – ay bahagi ng nagpapatuloy na proyekto ng kolonyalismo.

Kaya nga si Magno, matapos sumatsat ng mga prinsipyong neoliberal, ay humantong din sa pagpili-pagpapapili sa dalawang masamang sitwasyon, gaya na rin ng sinasabi ng gobyerno: “Hindi hamak na mas mainam na magkaroon ng mas maraming manggagawang may trabaho kahit sa mas mababang mga antas ng sahod at hindi tiyak na tagal sa trabaho, kaysa magkaroon ng mas maraming manggagawa na walang trabaho.”

Sa madaling salita, bina-blackmail ang mga manggagawa para ipatanggap sa kanila ang kalagayan: kontraktwal o walang trabaho? Tiis o sisante? Panakot ni Magno, kung masusunod ang kahilingan ng mga unyon at kilusang manggagawa, magkakaroon ng “mataas na sahod para sa iilan at walang sahod para sa nakakarami.”

Kaugnay ng sahod at “malayang pamilihan,” sabi ni Chang, isang “mito” ang paniniwalang “kapag hinayaan lang ang pamilihan, mababayaran ang lahat nang wasto at patas [23 Things They Don’t Tell You About Capitalism, 2010].” Pero pansinin: ni hindi nagsasalita si Magno tungkol sa “wasto at patas” na pasahod, sa ngayon o kahit sa hinaharap. Takbo lang sa karera sa pinakamababa!

Para kay Magno, ang ultimong batayan para ipagpatuloy ang kontraktwalisasyon ay ang kakayahang magpasahod ng mga kapitalista. At sa agad pagsasabing hindi kakayanin ng mga kapitalista ang gawing regular ang mga kontraktwal, ang tinutukoy niya ay ang idinedeklarang kakayahang magpasahod ng mga kapitalista, ang idinedeklara nilang pondo para rito.

Ganyan ang kalakaran sa mga negosasyon sa Collective Bargaining Agreement o CBA sa pagitan ng mga kapitalista at ng kakaunting unyon sa bansa. Ang ginagawa ng mga unyon, inaaral ang financial statement ng mga kapitalista, para maigiit na kakayaning ibigay ang kanilang mga kahilingan. Ang laging inuurirat, ang tubo – bagay na ayaw ilahad at talakayin ni Magno. At ayaw ring mabawasan ng mga kapitalista kapag sinasabi nilang hindi kayang ibigay ang kahilingan ng mga manggagawa.

Pero ayon sa maraming saliksik sa bansa, maraming taon nang tumataas ang tubo ng malalaking kapitalista, gayundin ang produktibidad ng mga manggagawa, habang hindi nakakaagapay sa pagtaas ang sahod. Ibig sabihin, kayang ibigay ng mga kapitalista ang kahit kaunting ginhawa sa kalagayan ng mga manggagawa, pero hindi ibinibigay, dahil ayaw mabawasan nang kahit kaunti ang tubo.

Anu’t anuman, hindi pwedeng ang idinedeklarang kakayahang magpasahod lang ng mga kapitalista ang batayan ng sahod at katayuan sa empleyo ng manggagawa. Hindi pwedeng kwentahan lang, lalo na’t batay sa impormasyong bigay ng kapitalista. Ganito ang kalagayan sa mga naunang panahon ng kapitalismo – kaya kinailangang ipaglaban ang hindi pagpapatrabaho sa mga bata, mga karapatan ng kababaihang manggagawa, ang minimum na pasahod, proteksyon ng kalikasan, at iba pa.

Kailangan ding isaalang-alang at pahalagahan ang kabuhayan ng mga manggagawa at kanilang pamilya. Hindi ito kusang ituturing na konsiderasyon ng mga kapitalista, na siyang kinakatawan ni Magno.

Karamihan ng mga manggagawa sa bansa – kalakhan sa sektor ng serbisyo, ang iilan sa elektroniks at manupaktura, sa mga minahan at plantasyon – ang kulang na kulang ang sahod para sa mga batayang pangangailangan, baon sa utang, at walang impok para sa hinaharap.

Sabihin pa, hindi nila natatamasa ang mga karapatan na nakalagay sa Konstitusyong 1987: nakabubuhay na sahod, seguridad sa katayuan sa empleyo, makataong kalagayan sa trabaho, mag-unyon, kolektibong makipagtawaran, at magwelga pa nga.

Naidambana ang mga karapatang ito sa saligang batas dahil sa malaking papel ng kilusang manggagawa sa paglaban sa diktadurang US-Marcos na napatalsik noong 1986. Pero nanatili lang ang mga ito sa papel dahil sa pag-upo ng rehimeng Cory Aquino, ipinatupad ang mga mayor na patakarang neoliberal – tampok ang pagsasabatas ng Wage Rationalization Law sa sahod at Herrera Law sa kontraktwalisasyon, kapwa noong 1989. Kasabay ito ng panunupil sa mga unyon at kilusang manggagawa.

Ngayon, tatlong dekada pagkatapos, masama ang lagay ng mga manggagawa sa gitna ng malaganap na kontraktwalisasyon. Napakarami, kundi man mayorya, ng mga manggagawa ang kontraktwal – habang lumalaki ang tubo lalo na ng malalaking kapitalista. Kaya nga marami sa mga welgang nailunsad nitong mga nakaraang taon ang kaugnay nito, at patuloy pang dumarami ang gayong welga. Kaya nga malaking isyu ang kontraktwalisasyon, at oportunistang nangako si Duterte na ibabasura ito kapag naging pangulo.

Ito ang reyalidad na ayaw kilalanin ni Magno, at ito ang reyalidad na nilalabanan ng mga manggagawa sa pamamagitan ng kanilang mga unyon at ng kilusang manggagawa. Gulung-gulo at nanggugulo si Magno sa paninira sa kilusang manggagawa: tinawag niyang “tunay na kontra-mahirap” ang mga unyon gayung ang mga sanhi ng kahirapan ng mga manggagawa at mamamayan ang nilalabanan ng mga ito.

Pinagtatawanan ni Magno ang liit ng bilang ng unyon at unyonisado ngayon sa buong bansa – isang porsyento ng mga manggagawa sa kwenta niya. Pero hindi dapat malito: naging kaunti ang mga unyon at unyonisado hindi dahil naging mabuti ang kalagayan ng mga manggagawa. Naging kaunti ito dahil sa mga patakarang mapanupil sa mga manggagawang nag-uunyon.

Kapag nag-uunyon, sibak. Kapag nakapag-unyon, panggigipit. Kapag nagwelga, dahas. Ang panrehiyon at pambansang pamunuan, sinusupil. Pinapanatili ng malalaking kapitalista at gobyerno ang mga mapanupil na patakarang ito dahil alam nila mismo na masama ang kalagayan ng mga manggagawa. Sa kabila ng panunupil, pero dahil sa masamang kalagayan, patuloy ang kagustuhan at pagsisikap ng mga manggagawa na mag-unyon.

Ang kakatwa, para kay Magno, bahagi ang “mga di-pleksibleng patakaran sa paggawa” sa mga dahilan ng pagiging mahirap o “Sick Man of Asia” ng Pilipinas – na para bang anti-kontraktwalisasyon ang mga batas sa bansa.

Ganito rin matitingnan ang pambungad niya tungkol sa gobyernong “sosyalista” ng France. Ang tinutukoy niya ay ang gobyerno ni Francois Mitterrand ng Socialist Party noong 1981-1995, na bagamat sosyalista sa pangalan ay sosyal-demokratiko sa aktwal.

Ang totoo, sabi ng isang maka-kaliwang tagamasid, “Matapos ang mga absurdong pagsasabansa sa unang yugto, winakasan ng rehimen ni Mitterrand ang sosyalismo sa pamamagitan ng pagyakap sa pamilihan at sa mga disipulo nito sa pinansya noong 1983…” [Perry Anderson, “Degringolade,” 2004]. Pero para kay Magno, sosyalismo ito – at dapat binaligtad nang todo ng maka-Kanang rehimen ni Nicolas Sarkozy ng 2007-2012.

Hindi katotohanan tungkol sa reyalidad ang ipinapakita ng mga pahayag dito ni Magno, kundi katotohanan tungkol sa kanya: na siya ay radikal na neoliberal, maka-kapitalista at kontra-manggagawa. Para sa kanya, laging malabis ang kahit bahagyang maka-manggagawang patakaran, at laging kulang ang mga patakarang mapagsamantala sa mga manggagawa. Sa pagiging sagad niyang maka-kapitalista, anumang hakbangin ng mga manggagawa na babawas sa tubo, kahit bahagya, ay ituturing niyang kontra-mahirap.

May isa pang pahayag tungkol sa kasaysayan si Magno: noong ikalawang hati ng dekada 1980, dahil raw sa mga “welgang bayan” sa pamumuno ng makabayan at progresibong sentrong unyong Kilusang Mayo Uno (KMU) at sa “padalus-dalos na mga welga at di-makatwirang mga kahilingan ng mga unyon, nawala ang ating buong industriya ng telang pang-eksport.” Mahigit isang milyong trabaho ang naglaho, at lumipat umano ang mga pabrika sa Vietnam, Indonesia at Bangladesh.

Mabigat na akusasyon ito, pero hindi sinusuportahan ng mga datos. Ayon kay Rene E. Ofreneo, iskolar ng paggawa at empleyo sa Pilipinas, malaki ang papel ng Multi-Fibre Arrangement o MFA sa paglaki at pagliit ng industriya ng telang pang-eksport sa bansa sa panahong ito.

Sa ilalim ng internasyunal na kasunduang ito na umiral noong 1974-1994, may kota ang telang pwedeng i-eksport ng mga umuunlad na bansa sa mauunlad na bansa. Sa ganito, pwersado ang mga kapitalista na hati-hatiin ang produksyon sa iba’t ibang bansa. Nang malapit nang matapos ang kasunduan, naging malaya na ang mga kapitalista na ikonsentra ang mga pabrika nila sa kung saan mas mura ang pasahod – kasama na ang China na humatak ng laksang pabrika [“Growth and Employment in De-industrializing Philippines,” 2015].

Katunayan, nawala rin ang industriyang ito sa Indonesia, Malaysia at Thailand sa parehong panahon, lalo na’t sumabay ang pagpasok sa World Trade Organization noong 1995. Hindi protesta ng mga manggagawa ang nababangit na salik sa ibang bansa: pagtaas ng gastos sa produksyon at pagkitid ng pamilihan ng paggawa sa Malaysia at Thailand, halimbawa [Rajah Rasiah at Rene E. Ofreneo, “Introduction: The Dynamics of Textile and Garment Manufacturing in Asia,” 2009.]

Sa madaling salita, hindi paglaban ng mga manggagawa, mga unyon o ang KMU ang dahilan sa pagkawala ng industriya ng telang pang-eksport sa Pilipinas. Mayroong mas mabibigat at malalaking dahilan: ang pagkaganid sa tubo ng mga dayuhang kapitalista na laging naghahanap ng murang pasahod. Na pinawalan naman ng mga neoliberal na patakaran sa pamumuhunan at kalakalan. Na parehong ipinagtatanggol ni Magno – sukdulang sisihin niya ang mga manggagawang biktima.

Tiyak, gayunman, na igigiit ni Magno na dapat lalong binarat ng gobyerno ang sahod ng mga manggagawang Pilipino sa panahong iyun – dapat nagpakahusay sa “karera sa pinakamababa.” Mas gugustuhin niyang habulin ng Pilipinas ang sahod sa Bangladesh kaysa itanong: bakit nga ba napwersang sumandig ang Pilipinas sa industriya ng telang pang-eksport na madaling dumating at madaling umalis ng bansa? Bakit walang nagsasariling pag-unlad ang bansa?

Dito na papasok ang sagot ng pambansa-demokratikong kilusan: dahil sa kawalan ng pang-ekonomiyang programang lilikha ng trabaho nang hindi nakaasa sa dayuhang pamumuhunan. Dahil sa hindi pagtindig ng bansa sa sariling dalawang paa – sa tunay na reporma sa lupa at pambansang industriyalisasyon. Para maipatupad iyan, kailangan ng masaklaw na pagsangkot ng Estado sa ekonomiya – pero tiyak na ang Estadong magpapatupad nito ay ibang-iba sa naghahari ngayon sa bansa.

Sa dulo, maraming maling kaisipan si Magno na lantad sa kanyang dalawang kolum na nagtatanggol kay Duterte sa pagbasura sa Security of Tenure Bill. Tampok ang mga sumusunod: (1) pagtanggi sa malaking papel ng Estado sa ekonomiya, taliwas sa karanasan ng mga bansang maunlad, (2) pagsandig sa idinedeklarang kakayahang magpasahod ng mga kapitalista pagdating sa pagtatakda ng sahod at tagal sa trabaho ng manggagawa, at pagbalewala sa kahirapan at mga karapatan ng mga manggagawa, at (3) pagsisi sa mga unyon, kilusang manggagawa at KMU para sa mga kalagayang idinulot ng malalaking kapitalista at gobyerno.

Nagsasalita si Magno na parang panahon pa ngayon ng 1991-2008, kasikatan ng kaisipang neoliberal sa ilalim ng Pax Americana o paghahari ng US sa mundo. Naiwan na ng kasaysayan ang panahong ito, at si Magno. Nagsasalita siya na parang hindi naganap ang pandaigdigang krisis sa pinansya at ekonomiya ng 2008 – na idinulot ng mga patakarang neoliberal at nagtulak ng pagsangkot ng Estado para maresolba. Nagsasalita siya na para bang hindi pa malinaw na pandaigdigang kapangyarihan na ang China at Russia – nagbukas sa pamilihan, oo, pero hindi lubusang tumangan sa kaisipang neoliberal.

Nagsasalita siya na para bang hindi itinuturing ng maraming komentarista ang kaisipang neoliberal na tulad ng zombie – nananatiling buhay kahit pinapatay na ng reyalidad. At para bang hindi ito sinusuportahan ngayon ng pasismo, ng paggamit sa masaklaw na kapangyarihang mapanupil ng mga Estado. Kahit ang pagsipsip niyang neoliberal sa pasistang si Duterte, hindi niya masuri nang matapat.

Kakatwa na nagsimula siya sa pagbanggit ng France, dahil baka naroon ang mga modelo at molde niya – ang mga “bagong pilosopo,” mga dating militanteng Maoista na naging tagasamba at mangangaral ng merkado at missile ng Amerika, lingkod ng malalaking kapitalista. Pareho sila: sa likod ng kumplikadong dunung-dunungan ay kalokohan, napansin panandalian pero tiyak na kakalimutan.

14 Agosto 2019

Salamat kay Guiller Luna sa pagpapadala ng ilan sa mga sanggunian.

“Dito sa gera na bulag, ano ba ang pangalan ko?/…wag mag-alala/pantaypantay lang pala/ dahil tulad mo berdugo mo hindi natin kilala.”

KOLATERAL. Ito ang pamagat ng pinakabagong rap/hiphop album, likha ng iba’t-ibang artista, na naglalantad ng kontra-mamamayan na katangian ng madugong giyera kontra-droga na ipinapatupad ng administrasyong Duterte. Halaw ang pamagat sa palasak na terminong “collateral damage” o mga ’di maiiwasang kaswalti/pagkasirang naidudulot sa mga sibilyan sa kondukta ng mga operasyon ng kapulisan o militar.

Inilabas ang naturang album nitong Hunyo 29, 2019, isang araw bago ang midterm ng panunungkulan ni Pangulong Duterte. Resulta ang album ng 2 taong mga pagsisikap nina BLKD at Calix katuwang ang kanilang mga kasama sa SANDATA, isang grupo na may adbokasiyang ituwid at labanan ang mga disimpormasyon at propagandang kaakibat ng giyera kontra droga ni Duterte. Masusi ang kanilang naging pananaliksik at pangangalap ng impormasyon sa pamamagitan ng pagsubaybay sa mga balita, pakikisalamuha sa mga kaanak ng mga mismong biktima at integrasyon sa mga maralitang komunidad na kalimita’y pangunahing sinasalanta ng mga operasyong kontra droga.

12 tracks ang taglay ng album. Bawat isa ay kolaborasyon ng iba’t-ibang rapper, mga mang-aawit at mga sound producer na mataimtim na nakaayon sa tema ng buong album.

Pambungad ang “Makinarya” na pinagtambalan ni BLKD at Calix. Itinatatakda nito ang tono ng buong album na nagsasalarawan sa extra judicial killings at giyera kontra droga bilang polisiya ng estado at kung paano nagsasabwatan ang 3 saray ng gobyerno para ipatupad ito.

Pinalalim naman ang usapin ng mapang-abuso sa karapatang tao na mga operasyon ng kapulisan, ang modus ng mga berdugo sa pamamaslang at ang pasismo ng estado sa “Boy”, “Giyera na Bulag”, “Pagsusuma”, “Neo-Manila”, at “Parasitikong Abusado” na umaayon sa punto-de-bista ng mga maralitang lungsod na kumahakaharap sa mga ito.

Tinatalakay din ng album ang kahirapan, bilang isa sa mga pundamental na ugat ng suliranin sa droga, at iba pang kakabit nitong panlipunang isyu tulad ng forced migration (“Distansya”), kawalan ng hustisya para sa maralita (“Hawak”), at ang kawalan ng disenteng trabaho at tiyak na paninirahan (“Papag”).

Paglaban naman ang tema ng “Walang Maiiwan” at “Stand By” na may paghimok sa maralitang lungsod para baguhin ang mapang-aping sistema na umiiral.

“Sandata” ang finale ng buong album. Dito ipinakita nina Calix, BLKD, Lanzeta, Kiyo, Muro Ami, Promote Violence at Pure Mind Quiet Heart ang makatwirang galit sa administrasyong Duterte.

Sa kabuuan, isang magaling na obra ang KOLATERAL. Naipamalas ng bawat artista ang kanilang matatalas na tugma laban sa giyera kontra droga at mga kaakibat nitong usapin. Nararapat din banggitin ang mahusay na paglalatag ni Calix at Serena DC ng tunog sa buong album—sakto sa bagsakan ng mga berso, transition at pagbabago ng tiyempo at modyulasyon ng mga beat.

Maihahalintulad ang album sa militanteng tradisyon ng rap/hiphop na ipinakita ni 2Pac, Kendrick Lamar, Immortal Technique, at ng Beastie Boys, King Blues, Rage Against The Machine, Public Enemy, NWA at marami pang iba.

Kailangan bigyan ng kredito si BLKD at Calix sa kanilang pagsisikap upang ipalaganap ang progresibong pananaw at ang pakikipag-alyado, kung hindi man pagmumulat, sa mga kapwa nilang nasa eksena ng rap at hiphop at mga tagasunod nito. Sa harap ng nangingibabaw na kultura ng indibidwalismo, gangsterismo, machismo at seksismo sa eksenang rap at hiphop, ang KOLATERAL ay isang pamabasag. Mahahanay ang album sa mga pagsisikap ni Francis M., Gloc-9 at iba pa upang ilapat sa rap/hiphop ang mga sosyo-politikal na mga usapin at ang pagiging makabayan. Isang kahihiyan kung hindi kikilalin ang KOLATERAL bilang isa sa mga pinakamagaling na rap/hiphop album sa kasaysayan ng eksena.

Inilalatag na ng KOLATERAL ang batayan ng paglaban sa giyera kontra droga, pasismo at tiranya ng administrasyong Duterte: “Pasistang rehimen, buwagin!/Pababain ang mga nakaupong ulupong, patumbahin!/Ang sistema na bulok gigibain!/Sistema na bulok gigibain!”

Nasa mga tagapakinig na kung ano na ang susunod na dapat gawin.

Sabi ng isang bagong halal na senador, kailangan daw tanggalin sa trabaho ang mga gurong nagkakansela ng mga klase at ineengganyo ang mga estudyanteng sumama sa mga rally. Sabi naman ng hepe ng Philippine National Police (PNP), tigilan na raw ng mga guro ang “brainwashing” sa mga estudyante para maging armadong rebelde.

Magkaugnay ang tila magkahiwalay na mga pahayag na ito sa tatlong dahilan: Una, ang kasalukuyang senador ay dati ring hepe ng PNP. Ikalawa, ang kasalukuyang hepe ng PNP ay matagal nang pinag-iinitan ang ilang unibersidad dahil sa aktibismo ng mga estudyante nito. Ikatlo, pareho silang mag-isip dahil sa limitadong bokabularyo: Para sa kanila, ang aktibista at komunista ay iisa.

Kulay pula. Kung paboritong kulay ito ng mga aktibista, hindi hamak na mas “gusto” ito ng mga kontra-aktibista. Nakakakita kasi sila ng pula sa halos lahat ng bagay. Sino nga ba ang nagsabi sa mga magulang na naimpluwensyahan na ng aktibismo ang mga anak kung may pagbabago sa kanilang pag-uugali sa bahay? Sino na nga ulit yung nagtukoy sa ilang unibersidad sa Metro Manila na pinamumugaran ng mga komunista? Sino naman ang nagsabing prente ng mga komunista ang ilang organisasyon tulad ng Karapatan?

Aba, kahit nga noong panahon ng kampanya para sa halalan noong Mayo 13, binansagan pa ng mga nasa kapangyarihan na Kamatayan bloc ang Makabayan bloc dahil sa kaugnayan daw nito sa mga pumapatay na komunista. Kahit ang mismong PNP na dapat ay walang pinapanigan sa mismong araw ng halalan, nahuling namimigay malapit sa mga polling precinct ng newsletter nitong naglalaman ng akusasyon sa ilang progresibong party-list group na instrumento raw ng komunismo.

Sadyang hindi maintindihan ang mga nasa kapangyarihan. Sinasabi nilang may espasyo para sa kritisismo pero walang lugar para sa mga kritiko. Kadalasan, binabansagang armado ang mga kumokontra sa polisiya’t programa ng gobyerno. O kung hindi man armado, sila ay dilawan, bayaran o dayuhang ayaw makipagtulungan sa pamahalaan. Armado man o hindi, ang mga nasa oposisyon diumano ng kasalukuyang administrasyon ay may iisang layunin – pabagsakin ang gobyerno at dalhin ang Pilipinas sa landas ng pagkakawatak-watak.

Kung sabagay, baka naman ang konsepto ng espasyo para sa kritisismo ay anim na talampakan sa ilalim ng lupa. Hindi ba’t paboritong salita ng mismong Pangulo ng Pilipinas ang “papatayin”? Sa halip na kondenahin ang ganitong pananalita, masigabong palakpakan ang ibinibigay ng mga sumusuporta sa kanya. Biro lang daw kasi ang mga pahayag niya at hindi dapat seryosohin. Pero paano maipapaliwanag ang malawakang pagpatay sa kasalukuyan, lalo na sa kanayunan? Hindi ba’t lumalakas ang loob ng mga pulis at sundalo sa bawat binibitawang salita ng Pangulo tungkol sa paglabag sa karapatang pantao?

Sa gitna ng kultura ng panduduro, ano ang nararapat na papel ng isang guro? Mananahimik na lang ba siya sa isang sulok? Itutuloy lang ba niya ang kanyang trabaho sa loob ng klasrum na tila walang nangyayari sa labas nito?

Kung magiging praktikal lang, baka mainam na manahimik. Baka nga matanggal pa sa trabaho kung sasabayan ang ingay ng mga estudyanteng pinipiling magprotesta. At kung sakaling hindi matanggal sa trabaho, baka maging biktima pa ng pulitika sa loob ng departamento at kolehiyo at hindi maitaas sa puwesto o mabigyan ng administratibong posisyon.

Pero kung magiging makatotohanan lang, hindi ba’t kailangang mag-ingay? Hindi ba’t mas mainam na manindigan sa panahon ng karahasan? Mas kailangan kasi ang epektibong pagpapaliwanag sa gitna ng kadiliman. Kung permanente na ang isang guro, walang dahilan para matakot na baka matanggal sa trabaho. Kung kontraktwal naman siya, may dahilan para mag-alala pero kailangan tandaang may higit pa sa simpleng trabaho. Ito ay ang pagtuturo tungo sa pagmumulat ng mas marami pa.

Hindi mahirap lumugar ang isang guro kung iisipin lang ang tunay na misyon ng paaralan. Higit pa sa pagbibigay ng kakayahan para makapagtrabaho, ang isang estudyante’y kailangang magkaroon ng kaalaman sa malalimang pagsusuri sa mga nangyayari sa lipunan. At sa proseso ng pagpapalalim, hindi maiiwasan ang kritikal na pag-iisip.

Para sa mga nasa kapangyarihan, nais nila ng mga masunuring estudyante kahit na nangangahulugan ito ng bulag na pagtalima sa sinumang nanunungkulan. Dito pumapasok ang tensyon sa pagitan ng pamahalaan at paaralan, ng opisyal na may kakaibang konsepto ng katahimikan at estudyanteng may malalim na pag-intindi sa paglaban.

Sana nama’y maging malinaw sa guro na hindi siya maaaring nasa gitna.

Para makipag-ugnayan sa awtor, pumunta sa https://risingsun.dannyarao.com

“Mas nakakapagod bumiyahe kaysa magtrabaho, haha.”

Ito ang kuwento sa Pinoy Weekly ni April, 22, na nagtatrabaho sa isang kompanya ng pananaliksik na may opisina sa Shaw Boulevard sa Mandaluyong City. Sa Valenzuela siya nakatira. Halos isang taon na siyang nagtatrabaho roon.

Kasi naman, kinailangan ni April umalis ng bahay ng 5:30 ng umaga para siguradong makarating sa opisina ng alas-nuwebe.

“’Yung byahe ko, traysikel muna papuntang haywey, tapos mula roon, bus na papuntang MRT (Metro Rail Transit) North EDSA (Station), tapos MRT papuntang Shaw Station. Tapos minsan, naglalakad or nagdyi-jeep ako papuntang opisina. Puwede naman ako magbus diretso Shaw mula sa haywey sa amin. Kaso aabutin ako’ng apat na oras noon. Kasi patayan ‘yung trapik pagdating Kamuning (Avenue),” kuwento pa ni April.

Tatlo hanggang apat na oras ang biyahe niya papunta opisina o pauwi. Suma total, anim hanggang walong oras kada araw ang nasasayang kay April sa biyahe lang araw-araw. “Parang halos tatlong beses sa linggo, late ako,” kuwento pa niya.

Hindi rin daw siya makasakay sa Grab (isang transport network vehicle service o TNVS) kasi mahal, aabot ng P700 ang babayaran niya, papunta lang o pabalik ng bahay. “Nag-a-Angkas (isa pang TNVS na motor ang sasakyan) ako mula MRT North kapag may importanteng mga miting kami at male-late na ako. Pero labag pa ‘yon sa kalooban ko,” ani April.

Kinakatawan ni April ang milyun-milyong Pilipino na nagtatrabaho sa iba’t ibang bahagi ng Kamaynilaan na umaakses sa sistema ng transportasyon sa bansa. Ang kanyang pinagdadaanang kalbaryo araw-araw, dinaranas din ng milyun-milyong Pilipino.

Lahat sila, ilang administrasyon ng gobyerno nang umasa na mapapaunlad sana ang sistema ng transportasyon sa bansa, at partikular sa Kamaynilaan. Pero lahat sila, sa lahat ng pagkakataon, binigo.

Lumalala

Pinakahuling bumigo sa pangako nito ay ang kasalukuyang rehimeng Duterte.

Sa ngayon, sa National Capital Region (NCR), ayon sa Metro Manila Development Authority (MMDA), umaabot lang sa 19.3 kilometro kada oras (kmh) ang average na bilis ng mga sasakyan sa EDSA. Malayung malayo umano ito sa 60 kmh na speed limit sa naturang mayor na kalsada ng NCR.

Samantala, sinabi naman ng Department of Transportation (DOTr) na isa sa apat na sasakyan sa buong Pilipinas ay matatagpuan sa NCR. Sa madaling salita, walang epekto ang anumang hakbang na ginagawa ngayon ng rehimeng Duterte para maibsan ang trapiko o problema sa transportasyon.

Noong Setyembre 2017, inaprubahan ng National Economic Development Authority (NEDA), sa pangunguna ng direktor-heneral nitong si Ernesto Pernia, ang NEDA Board Resolution No. 5 (series of 2017). Nandito ang National Transport Policy ng rehimeng Duterte, na diumano’y “kumikilala sa (mahalagang) tungkulin ng transportasyon bilang tagatulak at tagamaneho ng paunlarang sosyoekonomiko…”

Sa naturang polisiya ng rehimen, inilatag ang pagsusuri nito sa problema ng sistema ng transportasyon sa bansa. Ayon dito, ang abang kalagayan ngayon ng sistema ng transport ay dahil sa “(a) kawalan ng magkakaugnay at koordinadong network pangtransport; (b) magkakapatong o magkakabanggang tungkulin ng mga ahensiya sa transport; (c) mga alalahaning kaligtasan at seguridad sa transport; at (d) di-sapat na pasilidad pangtransport lalo na sa mga lugar na apektado ng sigalot at kawalan ng kaunlaran.”

Bilang mga solusyon sa problema ng matinding trapiko at kakulangan ng maayos na transportasyon, plano ng rehimeng Duterte na “(a) paunlarin ang pagkakaungay-ugnay (o connectivity) ng iba’t ibang moda ng mga imprastrakturang pangtransportasyon; (b) magkaroon ng mabuting pamamahala (good governance) sa pamamagitan ng pinagkaisang (streamlined) mga regulasyon sa transport, isinaayos (rationalized) na mga tungkulin ng mga ahensiya, at mga polisiyang nakalinya sa mga prayoridad at programa ng gobyerno, at nasigurong pagtupad sa mga istandard sa kaligtasan at pagtupad sa pandaigdigang mga kasunduan;

“(d) Paggawa ng ‘bagong’ kaunlaran sa ekonomiya labas sa susing mga lungsod para sa kaunlaran sa lahat sa pamamagitan ng pagpapaunlad at suporta sa turismo, agro-industriya, kalakal at lohistika, at iba pang pang-ekonomiyang sektor, at (e) pagtaguyod ng mga pamumuhunan sa mga imprastrakturang pangtransport.”

Mahalaga ang panghuling punto (e) ng National Transport Policy, dahil ito, sa esensiya ang polisiya ng kasalukuyang rehimen: Mag-akit ng malalaking dayuhang kapital para mamuhunan sa imprasktraktura ng transportasyon sa bansa. Siyempre, nangangahulugan ito na aasahan din ng malalaking dayuhan at lokal negosyanteng sangkot dito na kikita ang kanilang puhunan.

Isang halimbawa lang nito ang pagbibigay ng rehimeng Duterte ng malalaking kontrata sa malalaking negosyanteng Tsino sa pagmamantine sa MRT at LRT (Light Rail Transit).

Noong Agosto 2018, inanunsiyo ng DOTr na nakuha ng Chinese na kompanyang Dalian Company Limited ang kontrata sa pagsasaayos ng 48 di-nagagamit na MRT3 trains. Nakuha ang kontratang ito ng mga Tsino matapos ang pagbisita ng economic at transportation managers ng rehimeng Duterte sa Beijing, China noong nakaraang taon din.

Samantala, gusto ng rehimeng Duterte na amyendahan ang Commonwealth Act No. 146 o Public Service Law, lalo na kaugnay ng mga nagnenegosyo sa pampublikong mga serbisyo tulad ng transportasyon. Sa panukala ng rehimen, maaaring mag-ari na ang mga dayuhan ng 100 porsiyento ng mga kompanya sa transportasyon.

Trapiko sa EDSA: Pinakamalala sa Southeast Asia, ayon sa Waze. Darius Galang

Provincial bus ban

Halata sa mga programa ng rehimeng Duterte na target talaga nitong isapribado ang sa ngayo’y pampublikong mga transportasyon na inoopereyt ng maliliit o kaya’y independiyenteng mga operator – mga moda ng transportasyon na inaasahan ng mayorya ng mga komyuter na katulad ni April.

Maliban sa MC 2017-011, kasama rin dito ang planong Provincial Bus Ban ng MMDA o pagbabawal sa mga provincial buses na dumaan sa EDSA. Batay ito sa Regulation No. 19-002 ng MMDA na naglalayong ipasara ang lahat ng 47 terminals ng provincial buses sa naturang kalsada. Ang sinasabi ng rehimeng Duterte na dahilan: para maibsan daw ang trapiko sa EDSA.

Pero batay mismo sa datos ng MMDA, umaabot lang sa tatlong porsiyento ng lahat ng sasakyan sa EDSA ang mga bus. Samantala, umaabot na sa 67 porsiyento ng mga sasakyan sa EDSA ay pribadong mga sasakyan tulad ng pribadong mga kotse, van, SUV, at iba pa. Mula sa datos na ito, mahihinuhang hindi bus ang problema ng trapiko sa EDSA – at nakita ito sa pagtindi ng trapiko sa EDSA sa kabila ng pangalawang dry run ng provincial bus ban na isinagawa ng MMDA rito noong Agosto 7.

(Isinagawa ng MMDA ang naturang dry run sa kabila ng temporary restraining order ng Korte Suprema sa naturang ban.)

Sa naturang ban, kinakailangang bumaba ang mga pasahero ng pamprobinsiyang bus sa pinakalaylayan ng Kamaynilaan sa norte (Valenzuela, kung saan ginagawa pa lang ang terminal) at timog (sa Sta. Rosa, Laguna o Paranaque Integrated Terminal Exchange na di pa rin tapos ngayon).

Nakatanggap ang MMDA ng matinding batikos sa naturang plano nila. “Talagang di-siyentipiko at di-demokratiko ang hakbang (provincial bus ban),” sabi ni Ariel Casilao, pangalawang tagapangulo at dating kinatawan sa Kamara ng Anakpawis Party-list. Sa maraming pag-aaral, ayon kay Casilao, malinaw na mas marami ang naisasakay ng isang bus kumpara sa dalawa hanggang tatlong kotse na sumasakop sa parehong espasyo ng bus.

Mismong si April, nakaranas ng mas malupit na trapiko sa EDSA sa panahon ng dry run ng provincial bus ban. “Alas-singko y media ng umaga ako umalis sa amin. Diyos ko, alas-siyete ng umaga na, nasa Valenzuela pa rin ako,” ani April. “Malamang, dahil ‘yung provincial buses nga ay sa Valenzuela na ang stop. Tapos, pagdating ko sa MRT, sobrang haba ng pila. Tumagal lalo kasi may sira yung tren. Alas-onse ng umaga na ako nakarating ng opisina.”

Ayon naman kay Sen. Grace Poe, tagapangulo ng committee on public services sa Senado, mistulang “science project na puno ng eksperimento” ang ginagawa ng MMDA at DOTr na lalong nagpapalala umano sa sitwasyon. Pinaiimbestigahan ni Poe sa Senado ang naturang mga iskema ng gobyerno.

Mismong NEDA at Japan International Coopration Agency (JICA) ang naglabas ng pag-aaral na 40 porsiyento lang ng kabuuang bilang ng biyahe sa Metro Manila ang gawa ng pribadong mga sasaskyan, pero 80 porsiyento ng espasyo sa kalsada ang sinasakop nito.

Ito mismo ang dahilan, ayon sa Waze (isang navigation app sa smartphones), kung bakit itinuturing ang Metro Manila bilang may pinakamasahol na trapiko sa boung Southeast Asia noong 2015.

Kahit si April, pansin niyang pribadong mga sasakyan ang talagang dahilan ng trapiko. Kapag tumitingin ako sa bintana ng MRT, napapansin ko na mas marami talaga private cars na dumadaan kumpara sa bus. Diyos ko, iilang tao lang ba laman ng kotse,” aniya.

Palagay niya, dumarami naman ang may pribadong sasakyan dahil wala ring maayos na pampbulikong sistema ng transportasyon – natutulak ang may kakayanan nitong bumili ng sasakyan, o kaya regular na sumakay sa TNVS.

Panakip-butas

Sa kabiguan ng gobyerno na maisaayos ang trapiko o ang sistema ng transportasyon sa bansa, napupunan ng mga jeepney, traysikel, bisikleta, sidecar, at kahit TNVS ang pangangailangan ng mga komyuter. Siyempre, dahil walang sistematiko at tumpak na pagtugon sa problema, hindi rin episyente ang mga modang ito ng transportasyon.

Pero ano ang itinutulak ng rehimeng Duterte sa ilalim ng National Transport Policy nito? Dito, nakabalangkas na sa pribadong pamumuhunan at negosyo ang polisiya sa transportasypon ng rehimeng Duterte, at hindi sa prinsipyong dapat na serbisyong panlipunan ang transportasyon.

Sa kongkreto, kabilang sa mga iskema o planong ipinapatupad ngayon ng rehimeng Duterte ay ang “jeepney modernization” o Public Utility Vehicle Modernization Program, na mula sa Memorandum Circular No. 2017-011 ng DOTr. Dito, “ineengganyo” ang maliliit na mga operator ng jeepney na magbuo ng isang korporasyon o consortium para makapag-aplay sa bagong mga patakaran sa prangkisa ng mga sasakyan.

Ibig sabihin nito, ayon sa Pagkakaisa ng mga Samahan ng mga Tsuper at Operators Nationwid (Piston), ang pagsuko ng maliliit na drayber at operator ng kanilang mga prangkisa sa malalaking operator at sa dayuhang mga kompanya na may kapital para matugunan ang mga rekisito ng DOTr.

“Sa bahagi ng mga drayber at maliliit na operator, sila yung pangunahing tatamaan ng proyekto ng pekeng jeepney modernization…(G)usto ng gobyernong maipatupad ito upang sa ganon makontrol nila at ng monopolyo at makuha ng mga monopolyo kapitalista yung sektor ng transportasyon,” sabi ni Bong Baylon, pangalawang pangkalahatang kalihim ng Piston.

Taong 2017 nang matagumpay na naipahayag ng Piston at iba pang grupo ng mga tsuper at operator ang pagtutol nila sa jeepney modernization sa pamamagitan ng mga protesta at welga. Noong panahong iyon, napabuladas si Duterte na ipapabaril niya ng “rubber bullets” at “hihilahin” niya ang mga jeep ng mga miyembro ng Piston na nagpoprotesta at hindi sumusunod umano sa “modernisasyon.”

Sa kabila ng mga protesta, bahagyang napaatras ang DOTr sa implementasyon ng programa. Gayunman, pansin ng Piston na tila pinatutupad naman ito ng naturang ahensiya sa pamamagitan ng lalong paghihigpit sa mga jeepney drayber at operator at pagpataw ng matataas na mga singil sa kanila.

“Nagtutulungan ang (DOTr at) LTO (Land Transportation Office), (sa paniningil ng) mataas na multa, na kapag nahuli ka sa simpleng violation na pinakamababa – halimbawa kapag out-of-line ka — , P50,000 (ang multa). Hindi mo na kayang tubusin (ang jeep),” kuwento pa ni Baylon.

Ayon sa Agham, grupo ng makabayang mga siyentipiko, ang dapat sanang ginagawa ng gobyerno sa kagyat ay bigyan ng ayuda ang impormal na mga moda ng transportasyon katulad ng jeepney.

“Sa kalagayang wala itong malinaw na plano sa pagtugon sa mass transport sa sentrong lungsod at kanayunan, dapat sana’y sinusuportahan at sinusubsidyuhan ng gobyerno ang impormal na public transport alternatives tulad ng jeepney,” sabi ng Agham, sa position paper nito hinggil sa jeepney modernization noong 2017.

Sa kongkreto, maaari sanang suportahan ng rehimeng Duterte ang panukalang “palit-jeep” (o libre o murang pagpalit sa mga lumang jeep). “Mas mapabibilis nito ang rehabilitasyon at paggamit ng bagong mga teknoloniya sa halip na ipataw ang tungkulin (ng modernisasyon) sa naghihirap na ngang jeepney drivers,” sabi pa ng Agham.

Binatikos din ng Agham ang plano ng gobyerno na itulak ang mga jeep na pumaloob sa malalaking korporasyon o consortium, dahil mapapasailalim lalo ang sistema ng transport sa malalaking pribadong pagnenegosyo.

Samantlaa, kahit ang mga drayber o operator ng mga prangkisa ng TNVS, ipinortesta noong Hulyo ang paghihigpit ng Land Transportation, Franchising and Regulatory Board (LTFRB) sa mga rekisito—katulad ng pagbabawal sa ilang klase ng kotse, mataas na bayad sa prangkisa at iba pa.

Pangmatagalang solusyon

Malinaw mula sa mga pag-aaral kung ano ang pangmatagalang solusyon sa problema ng trapiko sa bansa: ang pagpapalakas sa sistema ng pampubliko o mass transport. Nangangahulugan ito ng direktang pagtuon ng gobyerno ng mga rekurso nito sa mass transport.

Kung kagyat na solusyon lang ang pagsuporta sa impormal na mga moda ng transport (tulad ng jeep atbp.), ang pangmatagalan ay ang pamumuhunan ng gobyerno sa mga moda ng mass transport na episyente at malinis na magsasakay sa dumaraming bilang ng mga komyuter sa Kamaynilaan, ayon sa Agham.

Ayon pa sa naturang grupo, kailangan umanong ituring ng gobyerno ang transportasyon bilang pampublikong serbisyo at hindi oportunidad para sa malalaking dayuhan at lokal na negosyante para kumita. Kakatwang hindi man lang nagagamit sa National Transport Policy ng rehimeng Duterte ang terminong “mass transport.”

“Mahalaga ang sistema ng pangmasang transportasyon sa pagkakaroon ng dinamiko at industriyal na ekonomiya sa pamamagitan ng paglilingkod sa iba-ibang kaugnayan (linkages) sa ekonomiya. Bilang pampublikong yutilidad (utility), may obligasyon ang gobyerno na magbigay ng episyente at abot-kayang serbisyo sa transport ng mga mamamayan…” sabi pa ng Agham.

Sinabi pa ng grupo na kailangang tingnan ng gobyerno ang sarili nito bilang pangunahing tagabigay ng serbisyo sa transportasyon.

Habang hindi ganito pagtingin ng rehimeng Duterte, mananatili ang pagdurusa ng milyun-milyong komyuter katulad ni April.

May ulat nina Abie Alino, Darius Galang, Jobelle Adan at Peter Joseph Dytioco

Featured image: Digital art ni Ericson Caguete

Si Chickoy Pura—ng bandang The Jerks, ang lodi ng maraming rakista, aktibista at kaibigan na tumatangkilik sa kanyang alternatibo at makabuluhang musika—ang sentro ng alay, tinig, mensahe, pagmamahal sa isang benefit concert para sa kanya sa Conspiracy Cafe noong Sabado, Agosto 17.

Tinaguriang haligi na si Chickoy ng mismong musika sa Pilipinas, bilang bahagi ng minsan nang tinawag ng Pinoy rock journalist na si Eric Caruncho na “best rock n’ roll band in the country, bar none.” Bukod dito, haligi rin siya ng progresibong musika, bilang mang-aawit at kompositor ng pinakasikat na progresibong mga kanta, tulad ng “Rage”, Sayaw sa Bubog”, Reklamo Nang Reklamo”, at marami pang iba.

Sa Conspiracy Cafe, marami ang naglaan ng panahon upang damayan si Chickoy sa kanyang kasalukyang kalagayan at karamdaman.  Kinapanayam ng PinoyMedia Center si Chickoy hinggil sa kanyang karamdaman at patuloy na paglaban.

* * *

PMC: Kamusta ka na Chickoy? Ano nang lagay mo?

Nag-umpisa ang lahat noong Hunyo. Nireklamo ko na ang panunuyo ng aking balat. Ang sabi ng doktor, retro-dermatitis.  Pagkalipas ng ilang linggo na-diagnose ako ng t-cell lymphoma o leukemia.

Sa ngayon, maayos ang pakiramdam ko at wala naman akong ‘pain’ (pananakit) bukod sa pangangati ng aking bakat. Alam kong may kanser ako, pero di pa ito nagpaparamdam sa akin.

Minsan, nakakaramdan ako ng lungkot. Pero sa okasyon tulad ngayon, masaya at nakakahugot ako ng lakas. Labis ang aking tuwa na makasama ko ang mga kapwa musikero at mga kaibigang sumubaybay sa aking musika. Grabe ang pagiging mapagmalasakit ng mga tao at ramdam ko din kung gaano napapahalagahan ng marami ang aking ambag bilang musikero.

PMC: Ano ang mensahe mo sa iba pang dumadanas ng matinding karamdaman ngayon?

Sa ibang may sakit tulad ng aking karamdaman, sa una’y makakaranas kayo ng ‘confusion’ (kalituhan) at malaking bagay tulad ng ginawa namin ng aking kabiyak na si Monette (ang) nakipagusap sa ibang cancer patients. Kumonsulta (kami) sa mga doktor at nag-research. Mula doon, nagkaroon kami ng mas maayos na perspektiba sa pagtanaw ng aking karamdaman.

Ang kanser ng tao, wala sa kanser na dinadanas ng bayan. Mas matindi ‘yun. Kaya malaking pagkakamali ang di makatugtog muli ano pa man ang ating karamdaman. Dahil ‘yun ang personalidad o karakter ko. Kapag huminto ako sa pagtugtog, ibig sabihin huminto ako sa pagsisilbi sa tao. Mas nais kong piliin ang magsilbi at magpatuloy.

* * *

Marahil, magandang pagsasamusika sa diwang panlaban at mapaglingkod ni Chickoy ang kanta ng The Jerks na ‘Rage’:

But I’ll go not gently into the night
Rage against the dying of the light
Sing a song about this terrible sight
Rage until the lightning strikes
Go not gently and rage with me

Kasama ng mga mamamayan si Chickoy sa mahabang panahon ng paglaban. Panawagan ng mga tagasuporta at kaanak niyang samahan din natin siya sa kanyang laban ngayon.

Sa darating na Sabado, Agosto 24, isa pang benefit concert ang iaalay para kay Chickoy na gaganapin sa My Brother’s Mustache Bar. Isama ang inyong mga kaibigan, kadate at mga kamaganak. Alay na gabi para sa mahal nating lumalaban at naglilingkod.

Hindi lahat ng pabango, mabango. Yung iba, maganda lang ang tatak pero masangsang kapag inamoy na.

Para sa mga sundalo, mahalaga ang pagpapaganda. Palibhasa, may pangit silang reputasyon. Malawakan na nga ang korupsyon, malawakan pa ang paglabag sa karapatang pantao. Hindi ba’t may matataas na opisyal tulad nina Carlos Garcia at Jovito Palparan ang napatunayang nagkasala at nakulong?

Sino ba ang nakalimot sa “pabaon scandal” noong 2011 na kinasangkutan nina Garcia na namigay ng milyon-milyong piso sa mga “pinagpalang” retirado ng Armed Forces of the Philippines (AFP), pati na sa ilang masusuwerteng asawa nila? Para naman sa mga katulad ni Palparan, ilang buhay ba ang nawala dahil sa kanilang “misyong” burahin sa mapa ang mga komunista, kahit na nangahulugan ito ng pagpatay sa maraming inosenteng sibilyan? Si Palparan nga, nagtago pa nang halos tatlong taon bago nahuli noong Agosto 12, 2014. At sa panahon ng panunungkulan ni Pangulong Rodrigo Duterte, 250 na ang biktima ng extra-judicial killings samantalang 10 ang biktima ng enforced disappearances mula Hulyo 2016 hanggang Marso 2019.

Sina Garcia at Palparan ang masasabing “mukha” ng AFP. Nakakasuka, nakakairita, nakakadiri, nakakagalit. Bagama’t dalawa lang sila sa tinatayang 171,500 na aktibong personnel ng AFP, masasabing sila ang representasyon ng pangkabuuang kalagayan ng institusyon. Sina Garcia at Palparan kasi ang ebidensiya ng korupsyon at paglabag sa karapatang pantao.

Kahit si dating AFP Chief of Staff Alexander Yano, inamin noon 2008 na hindi kayang depensahan ng militar ang bansa kung sugurin tayo ng dayuhan. Ito ay dahil sa masyadong nakapokus ang AFP sa pagpuksa sa mga lokal na komunista, bukod pa sa malawakang korupsyong nabanggit kanina. Sa korupsiyon kasi napupunta ang anumang inisyatiba para sa modernisasyon.

Matatandaang sinisante ni Duterte noong Agosto 13, 2018 ang 20 opisyal dahil sa mga maanomalyang proyekto sa V. Luna Medical Center, isang ospital ng mga sundalo, na nagkakahalaga ng halos P1.5 milyon. Aba, kapapasok lang ng pondong P50 milyon noon para sa modernisasyon ng ospital na iyon at may anomalya na kaagad!

Sa ganitong sitwasyon ng paglabag sa karapatang pantao, pati na ang korupsyon, ano ang solusyon? Para sa AFP, simple lang: Maging agresibo sa pag-imbita ng maraming artista para gamitin silang pabango.
Naging ikalawang lieutenant ng Army Reserve Command (Arescom) si Zarah Bianca Saldua, Miss Air Philippines 2018. Gayundin ang naging reservist na ranggo ng aktor na si Matteo Guidicelli. Samantala, binigyan naman ng ranggong private ang isa pang aktor na si Gerald Anderson. Habang sinusulat ito, nasa training din si Rocco Nacino para maging reservist.

Bago pa man napabalita ang pagsapi nina Saldua, Guidicelli, Anderson at Nacino, mahaba-haba na rin ang listahan ng mga artistang naging bahagi ng Arescom. Ayon sa isang ulat ng Rappler, ang ilan sa kanila ay sina Nash Aguas, Dingdong Dantes, Christopher De Leon, Yves Flores, Lucy Torres-Gomez, Richard Gomez, Elmo Magalona, Jerome Ponce at Vilma Santos.

Kung sakali, puwede nang gumawa ng isang pelikula tungkol sa AFP ang mga ito sa sobrang dami nila. Posible naman kayang maging makatotohanan ang istorya? Kung oo, sino ang gaganap sa papel nina Karen Empeño at Sherlyn Cadapan, pati na ni Raymond Manalo? Kung hindi kilala ng mga artistang ito sina Karen, Sherlyn at Raymond, siguro’y napapanahon nang magsaliksik at magsuri. Marahil doon lang nila mapapagtantong tulad ng mga may-ari ng studio at produktong ineendorso nila, sila ay nagagamit din ng AFP, partikular ng Arescom, para maging katanggap-tanggap ang gawain ng mga berdugong magnanakaw na, mamamatay-tao pa.

Sana nama’y tandaan nilang hindi sila simpleng pabango dahil sila’y totoong tao. Suriin ang konteksto ng pabango para maamoy ang taglay na baho nito.

Para makipag-ugnayan sa awtor, pumunta sa https://risingsun.dannyarao.com

Matagal-tagal nang napapansin ang pagdagsa ng mga manggagawang Tsino sa Pilipinas.

Naging usapin sa publiko ang pananatili nila sa bansa at sa pagkuha sa kanila bilang lakas-paggawa para sa iba’t ibang proyektong pangimprastruktura. Pero ang kabilang bahagi ng pagdagsa ng mga Tsino: ang ang mga operasyong online gaming at gambling sa tulong ng rehimeng Duterte.

Tuon sa POGO

Unang binigyang buhay ng Philippine Amusement and Gaming Corporation (Pagcor) ang Philippine Offshore Gaming Operations (POGO) noong 2016 para makabuo ng patakaran sa noo’y hindi kontroladong mga operasyon ng online gambling at gaming sa bansa. Ayon sa listahang inilabas noong Hulyo 29, mayroong 57 offshore gaming operators sa bansa.

Hindi tulad ng karaniwang online games na nakatuon sa mga Pilipino bilang manlalaro, tanging mga banyagang manlalaro lang ang puwedeng makisangkot sa offshore gaming. Para ito sa mga dayuhang nakatira sa mga bansang ilegal ang sugal, tulad ng China.

Bago makapagsimula ang isang POGO sa bansa, kailangan muna nitong makakuha ng lisensiya mula Pinas, malawak na sugalan na ng mga Tsino sa Pagcor. Tulad rin ng ibang industriya, kailangan sumunod ng POGO operators sa mga batas ukol sa buwis.

Dito na nga nagkaroon ng isyu noong 2017 ang Pagcor. Sa pagsisiyasat ng Commission on Audit, lumabas na hinahayaan ng Pagcor makapagpatuloy ng aabot sa sampung buwan ang offshore gaming operators kahit hindi pa sila nakakapagbayad ng aabot sa P481.9-Milyon sa Pagcor. Bukod kasi sa buwis, kinakailangan magbigay ang mga operator ng porsyento ng kita at renewal fee sa Pagcor.

Para sa Pilipino

Sa nabisitang mga lokasyon ng POGO ng mga international at national na pahayagan tulad ng Los Angeles Times at Philippine Star, kapansin-pansin ang dami ng Tsinong manggagawa. Binansagan pa nga ng Los Angeles Times ang Pilipinas bilang “new casino” ng China.

Sa pagdagsa ng mga manggagawang Tsino sa bansa, dinaing na ibang Pilipino ang biglang pagtaas ng renta sa mga condominium at tirahan malapit sa mga POGO tulad ng Bay Area at Makati City.

“Dati, para sa ilang mga building, sapat na ang P1000 per square meter kada buwan pero para sa second quarter nakita naming na ang ibang building sa Bay Area, umaabot na sa P1,500 per square meter, o 50 porsiyentong pagtaas,” ayon sa Colliers International, isang real estate consultancy, sa panayam nila sa BusinessWorld.

Para naman sa Pagcor, maaari pang dalhin sa susunod na lebel ang pananatili ng mga Tsino sa pamamagaitan ng mga “Pogo hub”. Sa mga hub na ito kailangan mayroong opisina, tirahan, mapagkakainan,pamilihan, at iba pa.

Ilan sa pinaplanong pagtatayuan ng POGO hubs ang Clark Freeport at ang Kawit, Cavite. Kapag natuloy ang plano, magkakaroon ng komunidad sa mga lugar na ito ang mga manggagawang Tsino legal na nananatili sa bansa. Maganda rin itong balita para sa mga investor, higit lalo na sa China.

Nakababahala

Ngunit may mga Pilipinong nababahala pa rin sa mga hakbang na ito, kasama na ang mismong militar at pati na ang Senado. Ayon sa tagapagsalita ng militar na si Brig. Gen. Edgard Arevalo, may natatanggap silang panayam na “nililitratuhan ng mga turista ang naval installations (gamit ng hukbong-dagat) sa bansa.” Higit naman nilang ikinabahala ang balita ng konstruksiyon ng pangungunahan ng mga Tsino sa ilang isla sa bansa.

Pinatitignan na ng ilang senador ang pagpapatayo umano ng resort sa Fuga Island sa Babuyan at sa mga isla ng Grande at Chiquita ng Subic Bay.

“Pinoprotesta ang biglang pagdagsa ng Chinese investment at loans na may kapalit dahil sa kalakip nitong pang-aagaw ng lupain, epekto sa lupang ninuno, taliwas na mga kasun-duang pangkalakalan, at pananahimik ni Duterte sa harap ng mapanganib na pag-okupa ng China sa West Philippine Sea,” ayon sa Bagong Alyansang Makabayan (Bayan)-USA.

Sa kabila ng maraming batikos, tuloy pa rin ang programa laban sa droga ng administrasyong Duterte.

Hindi maikakaila na marami rin ang natutuwa sa ganitong programa.

Ayon sa datos ng pamahalaan, mula Hulyo 2016 hanggang Disyembre 2018, mayroon nang 117,385 operasyon laban sa droga na nagbunga ng pagka-aresto ng 167,135 katao at pagkakumpiska ng droga at mga laboratory equipment sa halagang P25.62 billion.

Ayon naman sa Amnesty International, naging kontra-mahirap ang anti-drug program ng administrasyong Duterte, at nagbibigay ng walang habas na kapangyarihan sa kapulisan at awtoridad upang pumatay at manghuli ng mahihirap sa buhay.

Ganun pa man, alam ba ninyo na inabswelto sa parusang panghabambuhay na pagkakabilanggo ng ating Korte Suprema ang isang akusado ng pagtitinda ng droga dahilan sa hindi pagsunod ng mga awtoridad sa tamang proseso sa kanyang pagkaaresto?

Ito ay nangyari sa kasong “People of the Philippines vs. Mary Jane Cadiente” (G.R. 228255) na hinatulan ng Korte Suprema nito lamang Hunyo 10, 2019.

Sa nasabing kaso, ay nakatanggap umano ng balita mula sa confidential informant ang Makati police na nagtitinda ng bawal na gamot itong si Mary Jane at kanyang asawa sa kanilang lugar sa Brgy. Rizal, Makati City.

Agad na nagbuo ng isang team ang Makati police upang magsagawa ng buy- bust operations kung saan, isang police ang naatasang tumayo bilang poseur buyer at binigyan ng P500.00 marked money. Kinoordina din ang buy-bust operations sa Philippine Drug Enforcement Agency.

Pagdating di umano ng buy-bust team sa lugar ay kanilang inabutan itong si Mary Jane sa tabi ng daan. Kinausap siya ng confidential informant na may gustong bumili sa kanya ng shabu sa halagang P500.00. Matapos ibigay sa kanya ng poseur buyer ang naturang halaga, kumuha siya ng shabu mula sa kanyang wallet at binigay ito sa poseur buyer. Dito na inaresto ng team si Mary Jane.

Tumuloy sila sa Baragay Hall upang gawin ang pagkuha ng larawan at pagimbentaryo sa nakuhang mga bagay mula kay Mary Jane. Ang pagmamarka at pagiimbentaryo sa nakonpiskang bagay ay sinagawa saksi ang Barangay Captain.

Dinemanda nila si Mary Jane sa salang Selling of Illegal Drugs (Violation of RA 9265, Art. II, Sec. 5) at siya ay nahatulan ng Regional Trial Court of Makati (RTCMakati) ng pagkabilanggo habang buhay o life imprisonment.

Nag-apila naman sa Court of Appeals ang kampo ni Mary Jane. Dito ay binaggit nilang hindi kompleto ang naging saksi sa imbentaryo at pagkuha ng litrato sa mga nakuhang gamit mula kay Mary Jane.

Ganun pa man, sinangayunan ng Court of Appeals ang RTC-Makati sa kanyang desisyon dahil sabi ng Court of Appeals, napatunayan ng buy-bust team na buo pa rin ang ebidensya laban kay Mary Jane at hindi ito nasira.

Kaya, nanatiling habang buhay na pagkabilanggo ang hatol laban kay Mary Jane.

Umakyat naman si Mary Jane sa Korte Suprema.

Sinabi ng Korte Suprema na nakalagay sa Sec. 21 ng Article II ng RA 9165 na kailangang ang apprehending team ay agad-agad na magsagawa sa harap ng akusado o kanyang abogado ng imbentaryo at pagkuha ng litrato ng mga bagay na nakumpiska mula sa akusado sa harap ng:

1. a) taga mass media
2. b) taga Department of Justice
3. c) at sinumang elected officials.

Kailangan ding pumirma ang mga ito sa imbentaryo na ginawa.

Kung sakaling hindi makasunod ang apprehending team sa gagawing ito, kailangang maipakita nila sa korte na ginawa nila ang sapat na hakbang upang mapadalo ang nasabing mga tao sa nasabing inventory subalit hindi nakapunta ang mga ito dahil sa sapat na mga dahilan.

Sa kaso ni Mary Jane, hindi naipakita na kinontak ng apprehending officers ang taga Department of Justice at taga mass media. Hindi rin naipakita na kumuntak sila ng sinumang maaring pumalit sa mga ito.

Maliwanag na walang pagsunod sa Sec. 21 ng Article II ng RA 9165 sa kaso ni Mary Jane.

Hindi nakapirma sa Inventory Receipt ang taga Department of Justice at taga mass media. Hindi rin naipakita sa harap ng judge na kinontak sila ng apprehending team ngunit dahil sa mabigat na dahilan ay hindi sila nakapunta.

Dahil dito, walang bisa ang pagkakakuha ng mga bawal na bagay (marked money, shabu, atbp) mula kay Mary Jane.

Hindi rin ito maaring gamiting ebidensya laban sa kanya sabi ng Korte Suprema.

Pinawalang sala ng Korte Suprema itong si Mary Jane.

Harinawa ay maging aral sa ating mga law enforcers ang kasong ito.

Dapat sumunod sa mga tinatakda ng batas sa anumang pang -aaresto lalo na’t may kaugnayan ito sa programang Kontra-Droga ng pamahalaan.

Kung hindi ay mawawalang bisa ang lahat ng inyong paghihirap.

Banta sa batayang mga karapatan ng mga mamamayan ang “witch-hunting” o mistulang paghahanap ni Sen. Ronald “Bato” dela Rosa ng mga aswang, sa kanyang dalawang pagdinig sa Senado kaugnay ng “nawawalang mga aktibista”?na pinaghahanap umano ng mga magulang nila.

Sa kanyang dalawang Senate hearing sa ilalim ng Committee on Public Order and Dangerous Drugs, pinrisinta ni Dela Rosa ang mga magulang daw na naghahanap sa kanilang mga anak na “nalason daw ang kaisipan” (“brainwashed”) ng progresibong mga organisasyon ng mga kabataan para sumuporta sa mga protesta laban sa gobyerno hanggang lumahok sa armadong New People’s Army (NPA).

Nagprisinta rin siya ng mga testigo daw na kumokonekta sa di-armado at legal na mga grupo ng mga kabataan tulad ng Anakbayan, League of Filipino Students, at Kabataan Party-list. Ang isa sa kanila, nagtakip ng mukha. Ang dalawa, mga dati raw aktibista na naging rebelde noong dekada ‘80. Lahat sila, walang kredibilidad at katuturan bilang testigo. Hawak sila ng Armed Forces of the Philippines at tiyak na hindi malayang nagbigay ng testigo. Ang isa pa, nagsabing “estudyante (siya) sa umaga, pero NPA sa gabi”– bagay na kinutya ng mga kabataan sa social media, sa pamamagitan ng hashtag na #NPAnightshift.

Samantala, wala namang dahilan para hindi paniwalaan ang naghahanap na mga magulang. Pero malinaw na mga militar din ang handlers nila. Ang isa, ina ng aktibista ng Anakbayan na si Alicia Lucena, 18. Sa hiwalay na press conference, inihayag ni Alicia ang sinapit niya sa kanyang mga magulang: “dalawang beses na isinuko”saKampoAguinaldo nang malamang aktibista siya. Malungkot ding sinabi ni Alicia na nakaranas siya ng pananakit sa kamay ng kanyang ina—ang klase ng “pagdisiplina” na itinuturing nang pang-aabuso sa mga bata. Gayunman, nasa wastong edad na si Alicia para magpasya sa sarili niyang buhay.

Kakatwa ang mga bintang na ito laban sa progresibong mga grupo ng kabataan. Kung ibang tunguhin ang napupuntahan ng mga anak nila—pagpapari sa simbahang Katoliko, halimbawa—tiyak na walang kiyeme ang konserbatibong mga magulang na isuko sa simbahan ang kanilang mga menor-de-edad na anak. Pero may pagkakapareho ang bokasyon ng pagpapari at pagiging aktibista: pa-rehong nag- dedeklara ng vow of charity (pangakong maging mahirap) habang naglilingkod—sa Diyos, sa una, at sa sambayanan, sa pangalawa. Kung ikararangal ng mga magulang na maging lingkod-Diyos ang kanilang anak, aba’y dapat ikarangal din nila ang pagdeklara ng mga anak nila bilang lingkod sa sambayanan.

Samantala, kahit ang pagdedesiyon ng ilang kabataan na lumahok sa armadong rebolusyon sa wastong edad ay hindi tingnan na negatibo—o “kasalanan” ng progresibong mga grupo ng kabataan. Hindi kataka-taka na dumarami ang pumipili ng landas ng armadong pagrerebolusyon sa panahong tila sinisikil ng Estado ang lahat ng espasyo para sa mapayapang pagbabago ng lipunan. Isa pa, silipin na lang ang karanasan noong batas militar ni Marcos: namundok ang mga mamamayan mula sa iba’t ibang sektor. May mga nagrebelde mula sa simbahang Katoliko, may mga enhinyero, arkitekto, doktor, katutubo, magsasaka, manggagawa, at, siyempre, kabataan.

Sa paninira at pagbanta ng rehimeng Duterte sa legal na mga organisasyon ng kabataan, lalo tuloy natutulak ang kabataan at iba pang makabayan na piliin ang rebolusyonaryong landas sa pagbabago.

Sa pagpanaw ni Regina “Gina” Lopez nitong Agosto 20, nagbalik- tanaw ang iba’t ibang sektor sa tulong na naiambag niya sa pagtaguyod ng mga karapatan ng mga bata at kababaihan, at ang adbokasiya niya sa kalikasan.

Inilarawan ni Renato Reyes Jr., pangkalahatang kalihim ng Bagong Alyansang Makabayan (Bayan), si Lopez bilang “di matitinag na tagapagtanggol ng kalikasan at ng mga bulnerableng sektor.”

“Sa maikling panahon niya sa DENR (Department of Environment and Natural Resources), ipinakita niya ang magagawa kapag may malinaw na paninindigan at prinsipyo para sa bayan. Sa loob man o labas ng gobyerno, naging makabuluhan ang kanyang mga kontribusyon,” sabi pa ni Reyes.

Inalala naman ni Judy Taguiwalo, dating kalihim ng Department of Social Welfare and Development  (DSWD), ang naging trabaho ni Lopez sa gabinete.

“Artikulante siya at walang takot sa pagprisinta ng mga programa ng DENR na magpoprotesta sa kalikasan, magtatanggol sa mga komunidad ng mga katutubo, at maglilikha ng kabuhayan sa mahihirap sa mga pulong ng gabinete,” ani Taguiwalo.

Nalala rin niya kung papaano tinindigan ni Lopez ang pagpapasara sa malalaking komersiyal na operasyon ng mina dahil sa pagsira nito sa mga bundok, mga rekurso ng tubig at lupaing ninuno ng mga katutubo. Nilabanan ng malalaking kompanya ng mina, at pati na rin ng ilang miyembro ng gabinete, ang mga inisyatibang ito ni Lopez pero nanindigan ang kalihim, kuwento pa ni Taguiwalo.

Ipinunto naman ni Joms Salvador, pangkalahatang kalihim ng Gabriela, na sa kabila ng bakgrawnd niya bilang miyembro ng isa sa pinakamayamang pamilya sa bansa, naging alyado si Lopez ng mardyinalisadong mga komunidad at sektor.

“Hindi naging hadlang ang bakgrawnd niya ng prebilehiyo sa pagtindig ng prinsipyadong tindig sa marami sa mardyinalisado sa lipunan—bilang aktibistang pangkalikasan at bilang tagapagtaguyod ng karapatan ng kababaihan at bata laban sa abuso at diskriminasyon sa maraming panlipunang paglahok niya,” ani Salvador.

Noong July 2, 2019, isinampa ni Senator Panfilo Lacson ang Senate Bill No. 21 na naglalayong amyendahan ng Human Security Act o Republic Act 9372.

Agad naming pinarating ng militar at kapulisan ang kanilang pagsuporta sa hakbang sa pag-aamyenda ng nasabing batas.

Sa isang joint public hearing na ginawa sa Senate Committee on National Defense and Security nitong Agusto 2019, ay inihayag ni Defense Secretary Eduardo Año ang kanilang pagsuporta sa pagbabago sa Human Security Act.

Agad namang sumang- ayon si AFP Spokesman Brig. Gen. Edgardo Arevalo tungkol dito na kanyang inihayag sa lingguhang forum ng Kapihan sa Manila Bay.

Maala-ala na noong taong 2007, panahon ni Pang. Gloria Macapagal Arroyo, nang naging batas ang Human Security Act.

Dahil sa pagtutol ng maraming human rights group sa batas na ito, may mga probisyon na naisingit para matiyak na hindi maabuso ang ilang sensitibong bahagi ng batas na ito.

Halimbawa, binabanggit sa nasabing batas, ang sinumang tao na inakusahan ng paglabag sa batas na ito ay maaring hulihin ng walang warrant of arrest. Ganun pa man, dapat siyang sampahan ng kaso sa loob ng tatlong araw.

Ngunit kung sakaling siya ay maabswelto ayon sa Section 50 ng nasabing batas, dapat siya bayaran ng halagang P500,000.00 bawat araw sa kanyang pagka-detain ng walang warrant of arrest.

Ang halagang ito ay manggagaling sa budget ng ahensya ng pulis o sa Anti-Terrorism Council na responsible sa kanyang pagka-aresto at ibibigay sa kanya sa loob ng 15 araw mula sa kanyang pagka–abswelto.

Ang pagtanggap niya ng halagang ito ay hindi hadlang sa pagsampa niya ng kaukulang kaso sa mga taong nagdemanda sa kanya.

Ayon sa mga naglalayong baguhin ang Human Security Act, isa ito sa mga probisyong dapat alisin sa nasabing batas.

Binanggit rin ni PNP Chief Gen. Oscar Albayalde na dapat dagdagan ang 3 araw o 72 oras na sinasabi ng batas sapagkat napakaigsi nito para makabuo ng tamang kaso ang mga awtoridad.

Sa panukalang batas ni Senator Lacson, tinanggal na ang P500,000 na damages para sa mga taong maabswelto o mapatunayang walang sala sa paratang na ito.

Ginawa ring 14 na araw sa halip na 3 araw lamang ang panahong binibigay para sa mga awtoridad para maisampa ang kasong ito.

Kung maala-ala natin, ang mga panukalang batas para amyendahan ang Human Security Act ay noon pang nakaraang Kongreso (17th Congress) nagsimula ngunit inabot ito nang pagsasara noong nakaraang Kongreso.

Ngayon naman, ay muli itong binuhay ni Senator Lacson.

Makakapasa kaya ito, mga kasama?

Kung titingnan, ang panukalang batas na ito ay nagbibigay lamang sa mga awtoridad ng karapatan upang labagin ang mga batayang karapatang pantao ng mga mamamayan.

Lalo lamang nitong pinaliit ang maliit na ngang espasyo ng demokrasya sa ating bansa sa ilalim ng administrasyong Duterte.

Apektado ng panukalang batas na ito ang karapatan natin kaugnay ng right to liberty, privacy, information, opinion, redress and expression.

Ang panukalang batas na ito ay hindi umaalis sa nakita ng mga human rights group na depekto sa kasalukuyang batas, tulad halimbawa sa kahulugan ng terorismo na nanatiling malabo at hindi malinaw sa panukalang batas na ito.

Ayon sa grupong Human Rights Watch, masyadong malawak at malabo ang definition kung anong ibig sabihin ng terorismo sa bagong batas na ito.

Sa panukalang batas, maaring ituring ng pamahalaan ang mga lehitimong pagpapakita ng protesta tulad halimbawa sa pagsunog sa larawan ng Pangulo sa mga rali, na pasok sa definition ng terorismo.

Ang pagpahaba naman ng panahon para sampahan ng kaso ang taong naka- detain dahil sa hinihinalang paglabag sa batas na ito, ayon sa International Commission of Jurists (ICJ), ay lumalabag sa international human rights.

Dapat pa ngang pinaigsi ito para maging 2 araw o 48 hours na lang, ayon sa ICJ.

Ayon naman sa National Union of Journalists of the Philippines (NUJP), nanatili ang probisyon sa panukalang batas na nagbibigay ng karapatan sa mga awtoridad para marinig, mabasa, malaman o mai- record ang anumang mensahe o komunikasyon ng isang taong pinaghihinalaang nagkasala ng terorismo.

Ito ay lumalabag sa freedom of privacy hindi lamang ng mga journalist kungdi sa lahat ng mamamayan, sabi ng NUJP.

Ayon naman kay Commissioner Gwendolyn Gana ng Commission on Human Rights (CHR), kailangang bigyan din natin ng proteksyon ang karapatan ng mga pinaghihinalaang mamamayan dahil sa presumption of innocence at hindi lamang ang seguridad ng estado.

Kaya ano pa ang ating hinihintay mga kasama?

Labanan ang pagbabago sa Human Security Law. Wala itong patutunguhan kungdi ang lalong pagkitil sa ating mga batayang karapatan!

Ramdam sa hanay ng mga mang- gagawa ang ligalig. Sa nagdaang mga buwan ng taong 2019, may paglaganap ang paglulunsad ng mga welga at protesta ng mga manggagawa. Halos magkakasunod na pumutok ang mga welga mula Hunyo hanggang sa maagang bahagi ngayong Agosto.

Paglaban sa kontraktuwalisasyon at labor-only contracting, mababang pasahod, tanggalan sa trabaho, union busting at iba pang unfair labor practices ng mga kapitalista ang naging pangunahing batayan ng mga nasabing welga.

‘Welga kami!’

Isa sa naunang naglunsad ng welga ang mga manggagawa ng Zagu Foods Corporation, na ipinutok noong madaling araw ng Hunyo 6 sa Pasig City.

Pinangunahan ng Organization of Zagu Workers-Solidarity of Unions in the Philippines for Empowerment and Reforms (Organiza-Super) ang may 250 manggagawa upang labanan ang diumano’y ilegal na labor-only contracting ng kompanya at unfair labor practices nito. Walang inabot ang negosasyon – na nagsimula pa ng Enero ng kasalukuyang taon – sa pagitan ng mga manggagawa at manedsment kung kaya’t nagpasya ang unyon upang ilunsad ang nasabing welga.

‘Di maayos na kalagayan sa paggawa at tanggalan sa trabaho ang naging batayan ng Pepmaco Workers’ Union-National Federation of Labor Unions (Naflu)-Kilusang Mayo Uno (KMU) sa pagwewelga na nagsimula noong Hunyo 24. Ayon sa unyon, sa nakalipas na 15 taon, nananatiling P373 ang kanilang sahod at walang natatanggap na benepisyo sa kabila ng pagtatrabaho ng 12 oras kada araw ng Peerless Producers Manufacturing Corp. (Pepmaco) sa Calamba, Laguna. Bukod pa rito ang pagtatanggal ng may 64 empleyado, kasama ang mga lider ng unyon.

Isang buwan matapos ng welga sa Pepmaco, sinundan ito ng welga ng mga manggagawa sa planta sa Laguna ng NutriAsia. Nagbarikada at naparalisa ng may 400 manggagawa, sa pangunguna ng Kilusan ng Abanteng Sektor ng Anakpawis NutriAsia (Kapisana)- Olalia, ang operasyon ng planta noong umaga Hulyo 6. Iginigiit ng mga welgista ang pagpapatupad ng desisyon ng Department of Labor and Employment (DOLE) Region IV-A na iregularisa ang mga manggagawa.

Magkasabay naman na ipinutok noong Agosto 6 ang welga ng kontraktuwal na mga manggagawa sa Monde Nissin sa Laguna at Super 8 sa Pasig City.

Nagbarikada ang mga unyonista sa ilalim ng Monde Nissin Labor Association upang labanan ang patuloy na kontraktuwalisasyong ipinapatupad ng Monde Nissin at ang hindi pagkilala ng manedsment nito sa kanilang unyon.

Pagtatanggal ng 200 manggagawa at panggigipit sa unyon naman ang dahilan ng Unyon ng mga Manggagawa sa Super 8 upang ilunsad ang kanilang welga. Ayon sa Defend Job Philippines, isang network na tumutulong sa mga manggagawa sa Kamaynilaan, kahina-hinala ang biglaang pagtatanggal ng Matapat Service Cooperative, ahensiya ng Super 8, sa mga manggagawa at mga unyonista.

Naging aktibo nitong nagdaang mga buwan ang mga manggagawa sa paglulunsad ng mga pagkilos sa kanilang pinagtatrabahuhan upang ipanawagan ang kanilang regularisasyon.

Napipinto rin ang welga sa iba pang bahagi ng bansa. Naghain noong Hulyo 25 ng notice of strike ang The Philippine Agricultural, Commercial and Industrial Workers Union-Trade Union of Congress of the Philippines (Paciwu-TUCP). Ayon sa Paciwu-TUCP, nadedelay ang paglalabas ng retirement pay, separation pay, mga benepisyo at union dues ng mga unyonista.

Saklaw ng unyon ang mahigit 6,000 manggagawa ng Vallacar Transit Inc. (VTI), na subsidyaryo ng Yanson Group of Bus Companies, pinakamalaking kompanya ng bus sa buong bansa.

Samantala, naglunsad ng strike vote ang mga kasapi ng Silliman University Faculty Association (SUFA) noong Hulyo 2. Mayorya ng mga kasapi ay bumoto pabor sa paglulunsad ng welga laban sa manedsment ng Siliman University. Bunsod ito ng di pagsalubong ng manedsment sa Collective Bargaining Agreement (CBA) na nakasentro sa karagdagang sahod ng mga empleyado.

Nagkamit naman ng tagumpay ang higit dalawang taong welga ng mga manggagawa ng Sumifru sa Compostela Valley laban sa kontraktwalisasyon, union busting, militarisayson at martial law sa Mindanao matapos maglabas ng reinstatement order noong Hulyo 22 ang National Labor Relations Commission (NLRC).

Gayunpaman, nagmama- tigas pa rin ang management ng Sumifru na ipatupad ang utos ng NLRC na ibalik sa trabaho ang ilegal na tinanggal na mga manggagawa. Nitong Agosto 17, minarkahan ng isang programa sa Commission on Human Rights (CHR) ang pagbalik ng mga manggagawa ng Sumifru sa Compostela Valley para doon ituloy ang kanilang laban matapos ang isa’t kalahating taong kampuhan nila dito sa Kamaynilaan.

Tampok din ang naging mga tagumpay ng ilang welga ng manggagawa sa nagdaang mga buwan. Hindi pa natatapos ang araw mula nang ilunsad ang welga, napagtagumpayan ng mga manggagawa ng Monde Nissin ang kanilang kahilingan. Nakipagkasundo ang manedsment sa unyon, kasama ang DOLE at lokalna gobyerno ng Sta. Rosa, na aaksyunan ng nauna ang usapin ng kontraktwalisasyon.

(Bago ilathala ang isyung ito, pumasok ang balita na muling nagtanggalan sa mga manggagawa sa Monde Nissin – kung kaya balak ipagpatuloy ng huli ang welga. -Ed.)

Nakabalik naman sa trabaho noong Hulyo 26, alinsunod sa utos ng NLRC, ang mga manggagawa ng Yin Gang Motorcycles, pinakamalaking tagamanupaktura ng mga motor ng RUSI Philippines.

Mga manggagawa ng Pepmaco na nakawelga. Kontribusyon

Magwelga’y di biro

Naging normal nang kakabit ng mga welga ang pandarahas ng manedsment at ng mismong Estado. Marahas na pagbuwag sa mga piketlayn, pagsasampa ng gawa-gawang kaso at pag-aresto at paggamit ng mga batas ang karaniwang ginagamit laban sa mga manggagawa.

Pero sa ilalim ng rehimeng Duterte, tila nagkakaroon ng mas mabangis na hugis ang panunupil sa mga manggagawa.

Naging tampok kamakailan ang marahas na pagbuwag sa welga sa Pepmaco at NutriAsia na kapwa nasa Light Industry and Science Park sa Laguna, isa sa mga kilalang enklabo na mapaniil sa mga kolektibong aksiyon ng mga manggagawa.

Nitong Agosto 19 ng umaga, biglang ilegal na hinuli ang di-bababa sa 20 nakawelgang manggagawa ng mga elemento ng Philippine National Police (PNP) sa kanilang piketlayn malapit sa pabrika ng Pempaco sa Calamba.

Bago nito, maraming beses nang nakaramdam ng pandarahas ang mga nakawelgang manggagawa ng Pepmaco. Noong madaling araw ng Hunyo 28, patraydor na binuwag ng pinagsanib na puwersa ng PNP, mga guwardiya ng kompanya at bayarang mga maton ang welga habang natutulog ng mga manggagawa ng Pepmaco.

Nagkaroon muli ng dispersal sa welga nitong Agosto 8. Hampas ng batuta at truncheon at pambobomba ng tubig ang inabot ng mga unyonista na nagdulot sa kanila ng mga sugat, pasa at putok na mga labi.

Samantala, ilang oras mapahinto ng mga manggagawa ng NutriAsia, gumamit ng buldozer ang dispersal team ng manedsment upang dahasin ang welga. Matapos ang pandarahas, inaresto ang 17 unyonista kasama ang kanilang pangulo at iba pang opisyales at sinampahan ng mga gawa-gawang kaso. Hanggang ngayon ay hindi pa rin nakakalaya ang mga inarestong manggagawa ng nasabing planta ng NutriAsia.

Hindi na bago ang matinding pandarahas ng manedsment at ng Estado sa mga manggagawa. Nito lang nagdaang mga taon, tumampok ang mga kaso ng marahas na pagbuwag (at patuloy na pagbabanta) sa mga manggagawa ng Sumifru at ang welga ng mga manggagawa sa planta ng NutriAsia sa Bulacan.

Ginagamit din ng mga kapitalista at estado ang mga batas, tulad ng Assumption of Jurisdiction, Temporary Restraining Order (TRO) at marami pang iba. Isang halimbawa ay ang inilabas na NLRC na TRO laban sa nakawelgang manggagawa ng Zagu noong Hunyo 26. Tampok din ang mga kaso ng pag-ikot sa batas ng mga kapitalista, tulad ng mga kaso sa Sumifru at NutriAsia sa Laguna, upang hindi kilalanin at huwag ipatupad ang kautusan ng DOLE na pabor sa mga manggagawa.

Mas malala pang kaso ng pandarahas at panggigipit sa manggagawa ang paggamit ng istilong tokhang sa kilusang paggawa. Sa pinakahuling Global Rights Index 2019 ng International Trade Union Confederation (ITUC), mayroon diumanong 43 unyonistang pinaslang – 18 sa kasalukuyang taon – sa tatlong taon ng panunungkulan ni Pangulong Duterte. Kung kaya’t sa ikatlong magkakasunod na taon, isinama ng ITUC ang Pilipinas sa mga bansang pinakamasahol para sa mga manggagawa.

Sa kabila ng mga ito, patuloy ang pagpupunyagi ng mga manggagawa para ipaglaban at igiit ang kanilang mga karapatan at kahilingan. Hanggang ngayon, nakatayo pa rin ang mga piketlayn ng manggagawa sa Zagu, Pepmaco, NutriAsia at Super 8 mula nang inilunsad nila ang welga.

Suporta sa laban

Malaking tulong din para palakasin ang loob at itaas ang palabang diwa ng mga nakawelgang manggagawa ang pagdagsa ng suporta mula sa iba’t ibang sektor. Tampok ang maagap na pagsanib ng mga kabataan at estudyante mula sa Maynila at mga karatig lugar at maging ang mga galing sa ibang bansa upang tumulong sa pagkokonsolida sa mga manggagawa hanggang sa pagharap sa mga pagbuwag ng kapitalista at puwersa ng estado sa mga piketlayn.

Maging ang mga manggagawa sa ibang pagawaan ay nagpapakita ng kanilang suporta sa kapwa manggagawa nilang nakawelga. Halimbawa nito ang pagtungo ng mga manggagawa sa business process outsourcing (BPO), sa pangununa ng BPO Employees Network (BIEN) at AUX, sa piketlayn ng Pepmaco; pagbisita ng at pakikisalamuha ng mga manggagawa ng Pepmaco sa welga sa Super 8 at ang pagtulong nito mga “kapitbahay” na manggagawa sa NutriAsia.

Sa larangan ng lehislatura naman, maagap ang pagkondena at pagsasampa ng congressional inquiry ng blokeng Makabayan laban sa mararahas na pagbuwag sa mga welga. Bukod pa dito, naghain muli ang Makabayan ng panukalang batas na tinaguriang “Pro-worker and Stronger Security of Tenure Bill” na anila’y may layuning wakasan ang endo at ang “labor-only contracting” na kalakaran sa pag-eempleyo ng mga kapitalista.

Naging malawak din ang pagsuporta at pagtatanggol sa social media sa mga naging welga ng manggagawa. Aktibo ang mga Facebook page ng iba’t ibang organisasyon at mga indibidwal para ipakita ang kanilang pagsuporta at magpaliwanag sa pagiging makatwiran ng mga nasabing welga.

Naging viral kamakailan ang pagsagot ni Pasig Mayor Vico Sotto, gamit ang kanyang social media page, sa komento ng isang eskirol ng manedsment ng Zagu na humahamak sa mga nakawelgang manggagawa. Ipinapakita ni Sotto sa mga naging aksiyon nito ang pagkilala sa karapatan ng mga manggagawa na maglunsad ng welga.

Humarap din si Sotto sa diyalogo sa mga nakawelgang manggagawa at nagpahayag ng kagustuhang bumisita sa mga piketlayn sa Zagu at Super 8 na saklaw ng kanyang lungsod na pinamumunuan.

Muling pagtirik ng welga ng mga manggagawa ng Monde Nissin. AlterMidya

Higit pang susulong

Inaasahang lalo pang titindi ang ligalig ng mga manggagawa hangga’t nananatiling talamak nang kontraktuwalisasyon, barat na pasahod at paglabag sa mga karapatang pang manggagawa at pantao.

Ayon sa pambansang sentrong unyon na KMU, lalo pang lumala ang kontraktuwalisasyon sa ilalim ni Duterte. Sa kanilang datos, lumalabas na di bababa sa 60 porsiyento o 25 milyon ang kontraktuwal sa mahigit 43 milyong may trabaho noong 2018. Lumalabas din na isa sa bawat tatlong (720,000) manggagawa sa pampublikong sektor at tatlo sa limang manggagawa sa pribadong sektor ay ineempleyo sa iba’t ibang iskema ng kontraktuwalisasyon.

Lalo namang ikinagalit ng mga manggagawa ang hindi pagpirma ni Duterte sa Security of Tenure Bill na ipinasa ng Senado para umano isaalang-alang ang seguridad ng mga negosyo sa bansa. Para sa mga manggagawa, pagpapatunay diumano ito na walang balak si Duterte na tuparin ang kanyang pangako na wakasan ang kontraktuwalisasyon. Bagkus, plano pa niya itong palawigin at ibayong ilegalisa.

Kaliwa’t kanan din ang mga inululunsad na mga protesta sa iba’t ibang pagawaan sa buong bansa. Sa Wyeth Philippines, tuluy-tuloy ang pagkilos ng mga manggagawa para ipagtagumpay ang makabuluhang collective bargaining negotiations sa harap ng mga maniobra ng management para ipatupad ang malawakang tanggalan, kontraktuwalisayson at pagpapahina ng union.

Sa Nexperia, naglunsad din ng mga lunchbreak protest ang mga manggagawa para tutulan ang panunupil at panggigipit sa mga kasapi ng union na labag sa mga nilalaman ng kanilang CBA.

Matapos ang matagumpay na United Workers’ SONA (State of the Nation Address), muling nagtipon ang iba’t ibang sentrong unyon para itakda ang malaking martsa ng mga manggagawa noong Agosto 26 laban sa kontraktuwalisasyon, para sa pambansang minimum na sahod at para sa pagtaguyod sa karapatan sa paggawa at pantao.

Banta naman ng mga manggagawa na lalo pang susulong ang pagkakaisa’t paglaban habang pinatitindi ni Duterte ang mga atake sa kanilang sahod, trabaho at karapatan. Sa harap ng papatinding ligalig sa hanay ng mga manggagawa, unti-unting naibabalik ang welga bilang pangunahing sandata ng mga manggagawa laban sa pang-aapi at pagsasamantala.

Ito ang pagtatanghal na kailangan sa ating panahon.

Una naming pinanuod ang Mabining Mandirigma, steampunk musical ng Tanghalang Pilipino, noong 2015. Sa pagtatanghal na ito, si Delphine Buencamino ang gumanap sa pangunahing karakter, ang bayani ng unang rebolusyong Pilipino na si Apolinario Mabini. Nakamamangha si Delphine (pati na rin si Arman Ferrer at ang buong cast). Makabagbag-damdamin at napapanahon ang kuwento, at mahusay ang pagkakalikha ng entablado at mga kanta. Sa pagkakagamit ng temang steampunk* lang ako naguluhan.

Ganoon pa man, nauukol pag- usapan at matanghal ang ganitong teatro. Nakapupukaw rin naman ito ng damdamin. Dahil dito, pinalakpakan namin ang produksiyon.

Itong ika-apat na pagtatanghal ng Mabining Mandirigma naman ang nagpadama sa akin ng pagdako at pagsisiwalat. Sa pangunguna ni Monique Wilson bilang bagong Mabini at pagbabalik ni Ferrer bilang Emilio Aguinaldo, para bang lalong nanggagalaiti, nagdidiin ang pagtatanghal. Mas may dating ang katatawanan at mas nakapangingilabot ang drama at trahedya. Kahit pa ang steampunk, nadama ko na ang pagkakaakma.

Marahil dahil sa panahon ngayon, sa kasalukuyang pasistang rehimen at dala nitong kaliwa’t kanang kataksilan, kaya mas marubdob, hindi lang ang pagtatanghal, kung hindi pati ang aming panonood.

Nang magmakaawa si Mabini kay Aguinaldo na huwag bumigay sa panunulsol ng mga ilustrado at imperyalista, dama ng mga manunuod ang bigat ng pagkabigo tulad noong sunod-sunod mabaon sa kabiguan ang pangako ng mga nagdaang pangulo.

Nang dumanak ang dugo ni Antonio Luna sa entablado, naramdaman namin ang pighati, tapos galit, tulad noong isa-isang nakawin ng mga pasista ang buhay at kinabukasan ng mga martir ng Batangas, Bicol, Negros at Mindanao. At nang nakabalik si Mabini sa isang Pilipinas kung saan sumisibol muli ang pagkamakabayan, naramdaman namin ang pag-asang tangan ng mga aktibista at rebolusyonaryo na nagpapatuloy sa kabila ng panganib, pangungutya ng trolls, at iba pang hamon.

Pinakita ng lahat ng ito na kailangan natin ng ganitong pagtatanghal, ng ganitong sining, upang maramdaman ang lalong nag-aalab na mga damdamin, ang galit, ang pagpupumiglas sa pagkatalo at paghihikahos. Sa dilim ng CCP Little Theater, nagsalitan ang pag-iyak, pagtawa, at indignasyon. At sa gawi ng mga militanteng pagtatanghal tulad nito, dala-dala namin ang galit (at pag-asa) sa pagbalik namin sa buhay (at laban) sa labas ng tanghalan. Gagamitin namin ang galit, panghahawakan namin ang pag-asa, at magpapatuloy sa pagkilos.

*Isang genre ng science fiction na may setting sa nakaraang siglo o panahon at kinatatampukan ng mga imahen ng pagsisimula ng rebolusyong industriyal. Isipin na lang ang damitan sa Van Helsing at kung ano-anong makinarya na nakalapat sa konteksto ng Pilipinas noong panahon ng pananakop ng Espanya sa bansa.

Salin mula sa Ingles ni Jobelle Adan

Featured image: Tanghalang Pilipino/@Kventurillo

Buhayin ang Anti-Subversion Law. Ito ang panukala ni DILG Secretary Eduardo Año, sa isang hearing sa Senado nong Agosto 13.

Ayon sa kanya, ang pagbuhay sa Anti-Subversion Law ay isang mabuting panlaban sa ginagawang pagre-rekruta ng mga rebeldeng komunista sa mga kabataan.

Tulad ng inaasahan, sinuportahan ng militar at ng kapulisan itong panukala ni Año.

Subalit ilang senador (Sen. Franklin Drilon, Sen. Ping Lacson at iba pa) pati na si Justice Secretary Menardo Guevara ang hindi sumang-ayon dito.

Matatandaan na ang Republic Act 1700 Anti- Subversion Act ay ipinasa noong 1957, kapanahunan ni Pang. Carlos Garcia upang labanan ang noo’y lumalagong Hukbalahap.

Ayon sa batas na ito, pinagbabawal ang pagsali sa Communist Party of the Philippines (CPP) o sa anumang subersibong organisasyon.

Ang isang organisasyon ay subersibo kung ito ay binuo upang pabagsakin ang gobyerno sa pamamagitan ng pamamaraang labag sa batas<

Nagkaroon ng pag-amyenda sa batas na ito noong panahon ni Pang. Ferdinand Marcos at Pang. Cory Aquino para lalo itong palakasin.

Ngunit noong 1992, panahon ni Pang. Fidel Ramos, ay pinawalang bisa ang Anti- Subversion Law.

Ito ay upang hikayatin ang lahat, pati na ang mga komunista, na sumali sa malayang tunggalian ng mga ideya at konstitusyunal na proseso, imbes na kumilos ng palihim.

Kung titingnan, hindi nagtagumpay ang Anti-Subversion Law na wakasan ang CPP.

Noong 1980s, marami pa nga ang sumali sa CPP dahil sa mapang-aping mga patakaran ng diktadurang Marcos at US.

Maraming naniniwala na maaaring maulit ito kapag binuhay ang Anti- Subversion Law lalo na at hindi nagkakalayo ang estilo nina Marcos at Duterte.

Matatandaan din na sa ating kasaysayan, dahil sa Anti- Subversion Law na ito, maraming mga manggagawa at lider-manggagawa ang nakulong dahil lang sa kanikang pagiging miyembro sa Partido Komunista kahit hindi man lang sila tumangan ng armas.

Kahit si Senator Jovito Salonga ay isa sa mga naakusahan sa paglabag sa batas na ito kaugnay ng pambubomba na naganap sa Metro Manila noong 1980.

Mabuti na lamang at siya ay inabsuwelto ng Korte Suprema sa nasabing kaso pagkalipas ng limang taon.

Pangalawa, ang Anti- Subversion Law ay lumalabag sa ating karapatang magsama-sama (freedom of assembly) at karapatang mag-organisa (right to organization).

Tulad ng sinabi ni Justice Secretary Guevarra, ang pagiging kasapi ng CPP, ay hindi nangangahulugan ng pagiging terorista. Basta’t ang iyong pagiging aktibista ay hanggang idelohiya lamang, walang dapat ika-alarma tungkol dito, ayon sa Sekretaryo.

Ibig sabihin, maaari kang sumapi sa Communist Party, basta huwag ka lamang gumawa ng karahasan at iba pang gawaing ilegal.

Ang Anti-Subversion Law ay magagamit para atakehin ang mapayapang pagkilos at pag-oorganisa ng mga api at mga anakpawis para sa kanilang mga karapatan, interes, at kagalingan.

Lumalabag din ito sa ating karapatan sa paniniwala, pananampalataya o relihiyon ang Anti-Subversion Law.

Ang paniniwala sa komunismo ay maituturing na bahagi ng paniniwala o pananampalataya ng isang mamamayan.

Hindi siya dapat parusahan sa simpleng paniniwala lang, hangga’t hindi siya gumagawa ng anumang bagay na lumalabag sa ating mga batas.

Meron pang ibang batayan kung bakit dapat tutulan ang pagbuhay ng Anti-Subversion Law tulad halimbawa ng pagiging bill of attainder ex-post fact law nito.

Ngunit sa kakulangan ng espasyo ay hindi na natin tatalakayin ito.

Ang Anti-Subversion Law ay matagal nang inilibing sa ating kasaysayan. Higit 25 taon nang pinawalang saysay ang batas na ito.

Tandaan natin na ang nasabing batas, bukod sa madaling abusuhin, ay lumalabag sa mga batayang karapatan ng mamamayan na sinasaad ng ating Saligang Batas.

Kung lumaki man ang bilang ng mga kasapi ng Communist Party, ito ay dahil sa kabiguan ng pamahalaang lumikha ng pag-unlad sa kabuhayan ng mga mamamayan at hindi dahil sa pagkagtanggal sa Anti- Subversion Law.

Hayaan na nating nakalibing sa ating kasaysayan ang batas na ito.

Malumanay lang na nagsalita si Raoul Manuel matapos siya tawagin para magsalita sa pagdinig ng Senate Committee on Basic Education, Arts and Culture noong Agosto 22 hinggil sa panukalang gawing mandatory sa senior high school ang Reserved Officers Training Corps (ROTC). Pero tinira niya ang kanyang pasabog sa pagtatapos ng kanyang talumpati.

Kinuha ng tagapangulo ng National Union of Students of the Philippines (NUSP) ang pagkakataong nandoon si Sen. Ronald “Bato” Dela Rosa, isa sa mga promotor ng mandatory ROTC at malapit na alyado ni Pangulong Duterte, para bumira sa senador.

“Siguro, kung mahirapan tayo i-uphold ‘yung… law enforcement and rights awareness, magkakatalo na lang kung amongst the ranks of our public officials, ay hindi po nag-a-agree doon,” sabi ni Manuel. “Lalo na (kung may senador tayong) okay lang na makalaya at may second chance ang isang rapist na mayor habang ang mahihirap ay madaling tokhangin na lamang.”

Malinaw na patutsada ito kay Dela Rosa, na naunang nagsabing dapat bigyan ng pangalawang pagkakataon ang nahatulang manggagahasa at mamamatay-taong si dating Calauan Mayor Antonio Sanchez.

Namula ang mukha ng senador. Nanggagalaiti kay Manuel. “Ang layo naman ng sinasabi mo, Mister! Kasama ba ‘yan dito sa hearing ‘yung comment mo na ‘yon?” Marami pa siyang sinabi, pero putul-putol na. Halos mangiyak-ngiyak ang senador.

Mahigit isang linggo lang ang nagdaan bago iyon, pinangunahan ng dating heneral ng pulis at tagapanguna ng madugong giyera kontra droga ng rehimeng Duterte ang isa ring pagdinig sa Senado. Sa pagdinig na ito, inakusahan ni Dela Rosa, kasama ang pulutong ng mga “testigo,” ang mga organisasyong pangkabataan, kabilang ang organisasyon ni Manuel, ng pangingidnap at pagrerekluta raw sa mga kabataang estudyante para maging gerilya ng New People’s Army (NPA).

Paninira sa Senado

Sa pagdinig ng Senate Committee on Public Order and Dangerous Drugs noong Agosto 14, isa-isang binalandra ni Dela Rosa ang mga testigo niya laban sa Kabataan Party-list, Anakbayan, at iba pang prgresibong grupo ng kabataan.

May limang magulang silang pinrisinta. Ang isa, si Relissa Lucena, sinabing pinasok niya ang kanyang anak na si Alicia sa Far Eastern University (FEU) para umiwas sa mga aktibista—para lang marekluta ng mga ito sa naturang pribadong pamantasan. Ang isa naman, isang nagpakilalang Alvin Turero, ay nagsabing naakit siya sa aktibismo dahil pinangakuan siya ng scholarships sa Unibersidad ng Pilipinas (UP) at Politektnikong Unibersidad ng Pilipinas (PUP) kung sasama raw siya sa mga rali.

Ang isa namang saksi, si Agnes Reano, sinabing noong unang taon daw niya ng pagiging aktibista noong dekada ‘80, naging estudyante aktibista siya sa umaga at NPA sa gabi.

Lahat nang ito, siyempre, malinaw na napabulaanan ng mga organisasyon ng kabataan. Sa hiwalay na press conference ng blokeng Makabayan sa Kamara noong araw ding iyon, nagsalita ang mismong anak ni Relissa Lucena, si Alicia, 18 anyos. Dito, sinabi ni Alicia na lumayas siya sa piling ng pamilya matapos dalawang beses na “isuko” sa Kampo Aguinaldo at Kampo Bagong Diwa ng kanyang nanay.

“Gusto kong mag-ambag sa anumang paraang para labanan ang mga problema (ng lipunan), lalo na sa mga estudyanteng tulad ko na nag-aaral sa mga pribadong eskuwelahan kung saan napakamahal ng matrikula,” sabi ni Alicia.

Sa kanyang pagsasalita sa publiko, gayundin sa mga pahayag niya sa mga protesta sa susunod na mga araw, pinakita ni Alicia kung papaano nanindigan ang kabataang namulat sa mga isyung panlipunan. Sa testimonya naman ni Raoul Manuel sa Senado, pinakita niya ang prinsipyadong paninindigan ng kabataan laban sa militarisasyon sa loob ng mga pamantasan at eskuwelahan.

Batas militar sa kampus?

Si Dela Rosa din ang nagpanukalang pasukin ng mga militar at pulisya ang mga pamantasan tulad ng UP at PUP. Nais daw niya sanang kontrahin ang pagrerekluta ng progresibong mga organisasyon ng mga kabataan sa naturang mga eskuwelahan. Ang ninanais niya, mabasura ang mga kasunduan sa pagitan ng kilusang kabataan at gobyerno para ipagbawal ang pagpasok ng militar at pulisya sa mga kampus nito.

Pinakatampok sa mga kasunduang ito ang Soto- Enrile Accord noong 1982. Sa naturang kasunduan, hindi maaaring pumasok sa kampus ng UP ang anumang yunit ng militar o Philippine National Police (PNP) nang walang pahintulot sa mismong administrasyon ng UP. Sa PUP naman, epektibo pa rin ang Ramos-Prudente Accord, na nagsasabing bawal ang presensiya ng militar sa loob ng PUP kampus o kahit sa loob ng 50 metro palibot nito.

Bago pa ang panukalang ito ni Dela Rosa, isinasagawa na ng AFP at PNP ang mga porum o pagtitipon sa mga estudyante. Sa porma ng “youth leadership forums” o mga kampanyang pang-impormasyon, naglelektura ang mga kinatawan ng pulisya o militar hinggil sa kasamaan diumano ng komunismo at kung papaano nagrerekluta ang mga progresibong grupo ng kabataan para sumapi sa armadong rebolusyon.

Para sa mga grupo ng kabataan, mistulang batas militar sa mga eskuwelahan ang gustong ipatupad ni Dela Rosa at ng Armed Forces of the Philippines (AFP). Ang kahulugan nito, anila: pananakot o lantarang pagpapatahimik sa mga estudyante at aktibistang pinakamaiingay na kritiko ngayon ng rehimeng Duterte, lalo na sa mga polisyang pang-ekonomiya nito na nagpapahirap sa mga mamamayan, at sa masahol na rekord pangkarapatang pantao nito.

Sa isang unity statement na nilagdaan ng mga akademiko, administrador ng mga paaralan, propesor at istap sa akademya (kasama si UP Diliman Chancellor Michael Tan), binatikos nila ang mistulang planong batas militar sa mga pamantasan. Lantarang atake ito, anila, sa kalayaang pang-akademiko ng mga eskuwelahan na ginagarantiya ng Saligang Batas.

“Nahaharap muli ang lipunan sa daluyong ng awtoritaryanismo at diktadura. Sa mga pahayag ng mga institusyon ng militar at pamahalaan, maraming pagbabanta ang naisasakatuparan na nagbibigay panganib sa pag iral ng malayang pag aaral at mapagpalayang edukasyon,” ayon sa unity statement.

Ligtas na espasyo

Para sa Anakbayan, ginagamit lang ng AFP at PNP ang mga pagdinig sa Senado kontra sa kanilang mga organisasyon para bigyang katwiran ang presensiya nila sa loob ng mga kampus. “Mahigpit naming tinututulan ang hakbang na ito na magpataw ng batas militar sa mga eskuwelahan dahil ito’y peace zones at (dapat na) ligtas na mga espasyo para sa kabataan,” ani Alex Danday, tagapagsalita ng Anakbayan.

Noong Agosto 20, lumabas sa mga klase nila ang libu-libong kabataang estudyante para ipahayag ang pagtutol nila sa planong militarisasyon sa kanilang mga eskuwelahan.

Sa kabila ng mga paninira sa mga grupo ng kabataan nina Dela Rosa, ng PNP at AFP at pananakot sa mga estudyante hinggil sa “pagrerekluta ng Anakbayan atbp. sa armadong rebolusyon,” humigit-kumulang 5,000 estudyante ng UP Diliman ang nagtipon sa harap ng Palma Hall. Libu-libo rin ang nagsagawa ng walkout sa iba’t ibang unibersidad.

Sa araw ding iyon, napag-alaman ng Anakbayan at iba pang grupo na nagsampa na raw ng kaso ang militar at pulisya sa Department of Justice kaugnay ng “pangingidnap” diumano sa mga kabataang aktibista. Idinawit sa kaso ang nakaraan at kasalukuyang mga lider ng mga grupo, gayundin pati si Kabataan Rep. Sarah Elago, dating Bayan Muna Rep. Neri Colmenares at maski ang walang kamalay-malay na dating kinatawan ng Akbayan na si Tom Villarin.

Sa kabila nito, tuloy ang mga protesta. Libu-libo ring estudyante ang nagprotesta sa PUP sa Sta. Mesa. Ang kanilang isyu: paglaban sa mandatory na random drug testing sa mga estudyante na nagbibigay-katwiran sa pagpasok ng mga pulis sa kanilang kampus. Noong Agosto 15, espontanyong tinaboy ng mga estudyante ang mga miyembro diumano ng PNP na magsasagawa ng random drug testing sa loob ng kampus.

“Kung madali lang pumatay ng mga mamamayan sa buong bansa ang mga militar para ipatupad ang tiranikong pamumuno ni Pangulong Duterte, sinisiguro naming dito sa loob ng pamantasan, maninindigan ang mga estudyante para sa aming demokratikong mga karapatan,” ani Caryl Jane Bequillo, miyembro ng Sandigan ng mga Mag-aaral para sa Sambayanan (Samasa-PUP).

Ipinakita ng mga kabataan na sa loob man ng kanilang mga kampus, o kahit sa mismong bulwagan ng Senado, handa silang igiit ang kanilang mga karapatan—lalo na ang karapatang batikusin ang tiranikong gobyerno.

Featured image: Larawan mula sa Philippine Collegian, digital art ni Ericson Caguete